8. SPÓŁGŁOSKI PÓŁOTWARTE

СМЫЧНО-ПРОХОДНЫЕ СОГЛАСНЫЕ ЗВУКИ

 

8.1. Spółgłoski półotwarte (sonorne, spółotwarte) to głoski [l, u̦, l’, m, m’, n, n’, i, r]. 
Noszą taką nazwę, ponieważ w czasie ich wymawiania w jednym miejscu następuje zwarcie, a w innym – otwarcie. Są więc jak gdyby równocześnie zamknięte i otwarte, czyli półotwarte (Смычно-проходные согласные – это звуки [l, u̦, l’, m, m’, n, n’, i , r]. Они носят такое название, поскольку во время их произнесения в одном месте происходит смычка, а в другом – открытие. Поэтому они одновременно являются закрытыми и открытыми, т.е. полуоткрытыми).

Spółgłoska [l] nie istnieje ani w języku rosyjskim, ani w białoruskim. Przy jej artykułowaniu przednia część grzbietu języka zmyka się z dziąsłami, a jego boki przylegają do zębów trzonowych (Согласный звук [l] не существует ни в русском, ни в белорусском языках. Во время его артикуляции передняя часть языка смыкается с деснами, а его бока, прилегают к коренным зубам).

Spółgłoska [l] przed samogłosą [i] jest wymawiana jako [l’]. Głoska ta jest podobna do rosyjskiego i białoruskiego [л’] (согласный звук [l] перез гласным [i] произносится как [l’]. Этот звук подобен русскому и белорусскому [l’]).

Po [l] nigdy nie występuje samogłoska [y], jak również po głosce [u̦]. Spółgłoska [u̦] jest podobna do białoruskiego ў. Przy jej wymowie boki języka zwierają się z zębami trzonowymi, a wargi tworzą szczelinę (после [l] никогда не выступает гласный [y], также как после звука[u̦]. Согласный [u̦] похож на булорусское ў. При его произнесении передняя бока языка смыкаются с коренными зубами, а губы образуют щель).

Spółgłoska [i] w języku polskim może być zapisywana na dwa sposoby (согласный [i] в польском языке может быть записан двумя способами):

1) za pomocą litery j w wyrazach rodzimych zgodnie z wymową i w wyrazach zapożyczonych po twardych [c, z, s] (с помощью буквы j в родственных словах согласно произношению и в заимствованиях после твердых [c, z, s]:

jechać, Jan, nadzieja, bajka, siadaj, ruszaj się,
sesja, poezja, prowincja;

2) za pomocą litery i w wyrazach zapożyczonych po wstystkich twardych spółgłoskach, oprócz twardch [c, z, s] (с помощью буквы i в заимствованных словах после всех твердых согласных, кроме твердых [c, z, s]:

armia, biblia, geogra a, bio zyka.

Wymowa polskich spółgłosek [m, m’, n, n’, r] nie różni się od wymowy odpowiednich spółgłosek rosyjskich i białoruskich (произношение польских согласных [m, m’, n, n’, r] не отличается от произношения соответствующих русских и белорусских согласных звуков).

 

8.2. Ćwiczenia (упражнения)

 

Ćwiczenie 1. Przeczytać poprawnie wyrazy, zapamiętać ich znaczenie (прочитать правильно слова, запомнить их значение):

l [l]

• las, lekarz, ludzie, Lublin, lot, lek, lód, lampa, lotnik, lubić, lody,
• pole, balet, palec, kula, Polska, Polak, Polka, polski, plama, mleko, bluza, lekarz, lampa, kolor, tlen, topola, telefon,  lozo a,  lolog, jadalnia, klasa, Julia, ulewa, nauczycielka, wesele, palma, psalm, plama, dekolt, kotlet, palto, palec, Kielce,
• ból, sól, stal, metal, cel, styl, model, rubel, szpital;

ł [u]

• ławka, ładny, łatwy, Łaba, łysy, łyk, łuk, łeb, łza,
• kładka, mały, biały, długi, ołówek, pomału, północ, południe, tłum, półka, bułka, pułk, wołowina, błoto, czoło, kłamca, kłopot, ogłoszenie, wesoło, głuchy, głód, mydło, szydło, pałka, Wisła, Płock,
• był, mył, żył, pisał, chciał, łamał, kochał, tył, tytuł, stół, dół;

li [l’]

• list, lipa, liceum,
• list, plik, litr, byli, bliski, Halinka, ślimak, Lublin, ulica, tulipan, tablica, byli, mówili, stolica, królik, klimat, polityk, policja, szalik;

[m]

• mak, maj, mur, metr, msza, mowa, mucha, moneta, mydło, młyn, mrok, mgła, mrówka,
• dama, humor, numer, pomoc, remont, temat, Roman, zamen, brama, jamnik, pomnik, ogromny, chmura, dmuchać, zmowa,
• dom, dym, krem, nam, rytm, tam, tom, romantyzm;

[m’]

• mieć, miara, myły, miska, mizerny, minuta, mina, masło, mikrofon, mielony, mięso, Michał, Mirosław, Maria,
• imię, kamień, śmiech, kminek, karmić, imieniny, śmiały, żmija, śmietana, szminka, śmiech;

[n]

• noc, nic, narty, nazwa, notes, nowy, nuda, nuta, naczynie, notatnik, numer, 
• cena, kono, rana, rano, siano, pakunek, polano, kolano, ramiona, bagno, drobny, okno, głodny, wyżny, koncert, panna, sanki,
• młyn, sen, ton, basen, kaftan, komin, kuzyn, piorun, wazon;

[n’]

• nie, nikt, nic, niania, nieść, niski, niebo, nizina, niemiecki, niebieski, 
• koniec, sanie, pustynia, ochotnik, zdanie, opowiadanie, słońce, rzeczownik, czasownik, dziennik, gniazdo, suknia, pomnik, uczelnia,
• koń, cień, peśń, kamień;

[i ]

• jama, Justyna, jest, jeść, Jan, ja, jak, jaki, jutro, jasny, jeden, jedenaście, 
• ojciec, ojczym, pacjent, major, rosyjski, bajka, pracujemy, najlepiej, najbardziej, najtaniej, wjechać, zjechać, podjechać, racja, stacja, kolacja, sesja, pasja, poezja, erozja, herezja, 
• kraj, gaj, kij, klej, maj, raj, mój, hej, dalej, gorzej, rodzaj, pokój, zwyczaj, tutaj, wczoraj, dzisiaj;

[r]

• rak, rok, ruch, rejs, radość, rodzaj, ropa, rower, rozum, ryba, ręka, rękaw, robota, rodzina, rysunek, recepta,
• cera, kara, góra, kura, rura, serek, teraz, worek, korona, litera, urywek, barwa, perła, torba, warga, czerwony, Warszawa,
• czar, der, mur, tor, bazar, cukier, sznur, ser, kaptur, rower, kawaler.

Ćwiczenie 2. Przeczytać wyrazy, poprawnie wymawiając głoski (прочитать слова, правильно произнося звуки):

[u] – [l]

łaska – laska, poła – pola, łuki – luki, kółka – kulka, atłas – atlas, łup – lub, łata – lata;

[m] – [m’]

mecz – miecz, mara – miara, marka – miarka, myła – miła;

[m’] – [n’]

miska – niska, komin – Konin, mina – Nina, śmiech – śnieg;

[m] – [n]

moc – noc, tom – ton, czym – czyn, może – noże, mowa – nowa, Marta – narty.

Ćwiczenie 3. Porównać wymowę wyrazów w języku polskim i rosyjskim (сравнить произношение в польском и в русском языках):

a) chleb – хлеб, bilety – билеты, pole – поле, cel – цель, Polka – полька, dal – даль, lud – люд;
b) ból – боль, sól – соль, stal – сталь, metal – металл, cel – цель, styl – стиль, model – модель, rubel – рубль.

Ćwiczenie 4. Porównać sposób zapisu głoski [n’] w parach wyrazowych. Czy różnica zapisu powoduje różnicę wymowy tej głoski (сравнить способ записи звука [n’] в парах слов. Приводит ли разница в записи к разнице в произношении этого звука)?
koń – konia, Poznań – Poznania, Toruń – Torunia, kamień – kamienia, uczeń – ucznia.

Ćwiczenie 5. Porównać rysunki. Na którym rysunku jest odtworzony wymowa głoski [u], a na którym – wymowa [l]? Udowodnić (сравнить рисунки. На котором рисунке отражено произношение согласного [u̦], а на котором – произношение [l])?

 

 

Ćwiczenie 6. Na podstawie rysunków z ćwiczenia 5 zrobić schematyczny rysunek, odtwarzający położenie narządów mowy przy wymowie głoski [l’] (на основании рисунков из упражнения 5 сделать схематический рисунок, отражающий положение органов речи при произнесении звука [l’]).

Ćwiczenie7. Zapisać porawnie głoskę [i] w wyrazach (правильно записать звук [i] в словах):
stac..a, ale..a, agres..a, zbro..a, ma.., pres..a, ..adwiga, rac..a, zawie..a, decyz..a, okaz..a, szy..a, żmi..a, ..eść, f..ołek, kamel..a, pod..echać, porc..a, ..anusz,  lozof..a, ar..a, parod..a, psycholog..a, sympat..a, precyz..a, kra... .