11. GRUPY SPÓŁGŁOSKOWE 

ГРУППЫ СОГЛАСНЫХ

11.1. Upodobnienie (ассимиляция)

 

W każdej głosce wyróżnia się trzy fazy artykulacyjne (в каждом звуке выделяют три аритикуляционные фазы):

• nastawa (wstęp) – etap przygotowawczy, kiedy narządy mowy przyjmują pozycję dla wymówienia głoski (экскурсия – подготовительный этап, когда органы речи принимают позицию, для произнесения звука);
• postawa (szczyt) – etap kulminacyjny, kiedy narządy mowy są gotowe dla wymówienia głoski (выдержка – кульминацонный этап, когда органы речи готовы для произненсения звука);
• odstawa (odstęp) – etap końcowy, kiedy narządy mowy wracają do pozycji wejściowej (рекурсия – заключительный этап, когда органы речи возвращаются в исходную позицию).

Wyrazy są zbudowane z głosek, które są wymawiane jedna po drugiej w dość szybkim tempie. Dlatego powstają zmiany artykulacji głoski poprzedzającej, która musi dostosować się do głoski następnej. Takie dostosowanie nazywa się upodobnieniem. Są różne typy upodobnień (Слова построены из звуков, которые произносятся поочередно в достаточно быстром темпе. Поэтому происходят изменеия артикуляции предыдущего согласного, который должен приспособиться к следующему звуку. Такое приспособление называется ассимиляцией. Существуют различные типы ассимиляций).

Upodobnienia wsteczne (regresywne) mają miej sce wtedy, gdy głoska poprzedzająca upodobni się do głoski następują cej: ławka [uafka], odczekać [otčekać], zszyć [ssyć], podczas [potčas] (Регрессивные ассимиляции имеют место тогда, когда предыдущий звук уподобляется следующему: ławka [uafka], odczekać [otčekać], zszyć [ssyć], podczas [potčas]).

Upodobnienie postępowe polega na tym, że głoska następująca upodabnia się do poprzedzającej: krzak [kšak], przejście [pšeiśće], twarz [tfaš], twój [tfui] (прогрессивная ассимиляция заключается в том, что следующий зыук уподобляется предыдущему: krzak [kšak], przejście [pšeiśće], twarz [tfaš], twój [tfui]).

Upodobnienie wewnątrzwyrazowe dokonuje się w wyrazie (внутрисловная ассимиляция происходит внутри слова).

Upodobnienie międzywyrazowe dokonuje się na pograniczu dwóch wyrazów, kiedy głoska wygłosowa wyrazu poprzedzającego upodabnia się do głoski nagłosowej wyrazu następującego: szczyt góry [ščyd◡gury](межсловная ассимиляция происходит на границе двух слов, когда последний звук слова уподобляется звуку, который начинает следующее слово: szczyt góry [ščyd◡gury]).

 

11.2. Uproszczenie (упрощение)

 

Różne typy upodobnień sprzy jają osłabieniu artykulacyjnemu głosek, które może w swobod nej i szybkiej wymowie doprowadzić do zaniku (redukcji) pewnych spół głosek w grupach spółgłoskowych. Taki proces jest nazywany uproszczenie: jabłko [iapko], krakowski [krakofsk’i] – upodobnienie, [krakosk’i] – uproszczenie (различные типы ассимиляций способствуют артикуляционному ослаблению звуков, которое при свободном и быстром произношении может привести к редукции некоторых согласных в группах согласных. Такой процесс называется упрощением:

jabłko [iapko], krakowski [krakofsk’i] – ассимиляция, [krakosk’i] – упрощение).

 

11.3. Ogłuszenie (оглушение)

 

Jeśli spółgłoska jest wymawiana w izolacji na końcu wyrazu, to następuje jej ogłuszenie: sad [sat], brew [bref], ząb [ząp] (если согласный выступает в изоляции в конце слова, то происходит его оглушение: sad [sat], brew [bref], ząb [ząp]).

 

11.4. Wymowa pewnych grup spółgłoskowych

(произношение некоторых групп согласных)

 

1. Spółgłoski podwójne (geminaty) są wymawiane na dwa sposoby (геминаты произносятся двумя способами):

 

 

 

2. Spółgłoski w grupie upodobniają się (согласные в группе уподобляются):

 

 

 

3. Głoska [ž] (ort. rz) po bez dźwięcznych wymawia się jako [š]. Jest to asymilacja postępowa. (звук [ž] (oрф. rz) после глухих произносится как [š]. Это прогрессивная ассимиляция).
Na przykład:

 

 

 

4. Głoski [v, v’] po bezdźwięcznych są wymawiane jako [f, f’]. Jest to asymilacja postępowa (звуки [v, v’] после глухих произносятся как [f, f’]. Это прогрессивная ассимиляция).
Na przykład:

 

 

 

5. Wymowa grup spółgłoskowych [tš] (ort. trz), [dž] (ort. drz) może być dwojaka (произношение групп согласных [tš] (oрф. trz), [dž] (oрф. drz) может быть двояким):

 

 

6. Wymowa grup [stš] (ort. strz), [zdž] (ort. zdrz) również jest dwojaka (произношение групп согласных [stš] (oрф. strz), [zdž] (oрф. zdrz) также может быть двояким):

 

 

7. Grupa [ść] na końcu wyrazu powinna być wymawiana bez uproszczenia, starannie: kość [kość], wolność [volność] (группа в конце слова должна произносится без упрощения, старательно: kość [kość], wolność [volność]).
8. Grupy [tc] (ort. dc) [tč] (ort. dcz) mogą wymawiać się na dwa sposoby (группы [tc] (oрф. dc) [tč] (oрф. dcz) могут произноситься двумя способами):

 

 

 

9. Grupa [fstf] (ort. wstw) ma dwojaką wymowę (группа (oрф. wstw) имеет двоякое произношение):

 

 

 

10. Grupa [fsk’i] (ort. wski) ma dwojaką wymowę (группа (oрф. wski) имеет двоякое произношение):

 

 

 

11. Głoski [z, s] na końcu przedrostków przed [ć, 3] upodobniają się do [ź, ś] lub pozostają bez zmian. Przed innymi spółgłoskami nie są zmiękczane (звуки [z, s] в конце приставок перед [ć, 5] уподобляются до [ź, ś] или произносятся без изменеий. Перед другими согласными они не смягчаются):

 

 

12. Rzeczowniki zakończone ni-izm/-yzm obcego pochodzenia w miejscowniku liczby pojedynczej mają zakończenie -izmie/Dyzmie, które może być wymawiane dwojako (заимствованные существительные на -izin-yzin в предложном падеже единственного числа заканчиваются на -izmie -yzmie, произносящееся двояко):

 

 

 

13. Głoski półotwarte w śródglosiemogąupraszczać się (смычно-проходные согласные в середине слов могут упрощаться).
Na przykład: jabłko [iapko]

14. Grupa [ndn] nie ulega uproszczeniu (группа [ndn] не упрощается):
Na przykład: urzędnik [užendn’ik]
15. Niektóre liczebniki główne mają wymowę uproszczoną (некоторые главные существительные имеют упрощенное произношение):

piętnaście – [p’etnaśće]

dziewiętnaście – [ʒev’etnaśće]

pięćdziesiąt – [p’eńʒeśont]

sześćdziesiąt – [šeźʒeśont]

dziewięćdziesiąt – [ʒev’eńʒeśont]

sześćset – [šeśset]

Inne liczebniki mogą mieć wymowę dwojaką:

pięćset – [p’eńćset], [p’eńset]

dziewięćset – [ʒev’eńcet], [ʒev’eńset]

 

11.5. Ćwiczenia (упражнения)

 

Ćwiczenie 1. Przeczytać wyrazy ze spółgłoskami podwójnymi na dwa sposoby (прочитать слова с геминатами двумя способами):

a) oddać, naddać, poddasze, poddany;

b) lekko, jakkolwiek;

c) wanna, winny, panna, inny, dziennik;

d) willa, ballada;

e) motto;

f) wwozić;

g) na czczo.

Ćwiczenie 2. Przeczytać poprawnie wyrazy. Objaśnić różnice w wymowie (правильно прочитать слова. Объяснить разнуцу в произношении):
podać – poddać, cena – cenna, leki – lekki, wina – winna, sanie – ssanie, wieźć – wwieźć, za – zza, oda – odda, buda – Budda, nadać – naddać, podać – poddać.

Ćwiczenie 3. Zapisać wyrazy w transkrypcji fonetycznej, wyjaśnić wymowę grup spółgłoskowych, biorąc pod uwagę prosecy fonetyczne (записать слова в фонетической транскрипции, объяснить произношение групп согласных, принимая во внимание фонетические процессы):

a) bezsenny, zsunąć;

b) podtytuł;

c) dłuższy, bliższy, wyższy.

Ćwiczenie 4. Przeczytać wyrazy, wytłumaczyć wymowę grup spółgłoskowych
(прочитать слова, объяснить произношение групп согласных):

a) chwała, chwasty, zachwyt, chwytać;

b) chwila, chwiejny;

c) cwany, cwał;

d) ćwiczenia, ćwierkać, ćwikać, ćwierć;

e) łatwy, twaróg, twarz, twardy;

f) twierdza, twierdzić, potwierdzenie, stwierdzić;

g) kwali kacja, kawarta, kawdrans, kwota;

h) kwiat, kwitnąć, kwit, pokwitowanie.

Ćwiczenie 5. Przeczytać wyrazy, objaśnić procesy w grupach spółgłoskowych (прочитать слова, объяснить процессы в группах согласных):

a) trzy, trzeci, trzysta, trzynaście, trzydzieści, trzask, trzeźwy, potrzeba, patrzeć, trzymać, potzrebować, zetrzeć;

b) przeczytać, przepisać, przeprosić, przychodzić, przyjść, przynosić, przerwa, przyroda;

c) krzyk, krzywy, krzaczki, pokrzywa, krzywda, krzyże, krzewy, skrzypce.

Ćwiczenie 6. Przeczytać pary wyrazowe, porównać wymowę (прочитать слова, сравнить произношение):

[tš] – [č]

trzy – czy, trzysta – czysty, trzask – czas, trzynaście – czternaście, wietrzyny – wieczny, trzydzieści – czterdzieści.

Ćwiczenie 7. Przeczytać wyrazy, objaśnić wymowę grup spółgłoskowych (прочитать слова, объяснить произношение групп согласных):
makówka, marchewka, gałązka, rówki, trawka, dróżki, ławka, czekoladka, babka, kłódka, wchodzić, odchodzić, odpowiadać, wczoraj, wierzch, wojewódzki, powtarzać, nadchodzić, odpowiedzieć, podpis.

Ćwiczenie 8. Przeczytać wyrazy, objaśnić procesy w grupach spółgłoskowych (прочитать слова, объяснить процессы в группах согласных):
prośba, liczba, także, jagby.

Ćwiczenie 9. Przeczytać wyrazy na dwa sposoby (прочитать слова двумя способами):
krakowski, wrocławski, moskiewski, morawski, Kowalewski, Wiśniewski, Wróblewski, Dąbrowski, pierwszy.

Ćwiczenie 10. Która wymowa jest poprawna. Wytłumaczyć, na skutek jakich procesów powstaje wymowa z punktu a (которое произношения является правилным. Объяснить, в результате каких процессов возникает произношение из пункта а):

a) gdański [gdansk’i], pomarańcza [pomaranča], rumuński [rumunsk’i], koński [konsk’i], żeński [žensk’i];

b) gdański [gdańsk’i], pomarańcza [pomarańča], rumuński [rumuńsk’i],  koński [końsk’i], żeński [žeńsk’i].

Ćwiczenie 11. Przeczytać poprawnie wyrazy, zapamiętać ich znaczenie (прочитать правильно слова, запомнить их значение):

[šč]

• szczotka, szczyt, Szczytno, szczur, szczupak, szczypce, szczodry, szczebiot, szczelina, szczenię, szczekać, szczególny;
• jeszcze, puszcza; 
• płaszcz, deszcz, Bygdoszcz, barszcz;

[ść]

• ściana, gość, liść, liście, miłość, iść.

Ćwiczenie 12. Przeczytać poprawnie wyrazy polskie, porównać ich wymowę, zapamiętać znaczenie (прочитать правильно польские слова, сравнить их произношение, запомнить значение):

[ś] – [ść]

• wieś – wieść, koś – kość, nieś – nieść;

[ść] – [šč]

• ścieka – szczeka, ściera – szczera.

Ćwiczenie 13. Porównać wymowę wyrazów polskich i rosyjskich (сравнить произношение польских и русских слов):
jeszcze – ещё, puszcza – пуща, szczotka – щетка.

Ćwiczenie 14. Przeczytać poprawnie wyrazy (правильно прочитать слова):

[dž]

• budżet, dżem, dżuma, dżonka, dżokej;
• podżegacz;
• drzewo, drzwi, drzemać, drzwiczki.

Ćwiczenie 15. Przeczytać poprawnie wyrazy, zapamiętać ich znaczenie (прочитать правильно слова, запомнить их значение):

[ǯǯ]

• dżdżysty, dżdżownica;

[žǯ]

• drożdże, miażdżyć, wyjeżdżać, wyjeżdżam, wyjeżdżają, jeżdżę, jeżdzą;

[źʒ]

• października, październikowy, jeździć, gwoździe.

Ćwiczenie 16. Przeczytać poprawnie wyrazy. Przedstawić, jeśli są, warianty wymowy (правильно прочитать слова. Представить, ести есть, варианты произношения):
rozdzielić, rozmiar, roznieść, rozmienić, rozciąć, zbieleć, zdzieczeć, zdziwienie, zbiednieć, zsinieć, zwiędnąć, znieść, bezwinny, bezcielesny.

Ćwiczenie 17. Przeczytać wyrazy na dwa sposoby (прочитать слова двумя способами):
strzelać, strzyc, przestrzeń, mistrz, burmistrz, zegarmistrz.

Ćwiczenie 18. Zapisać wyrażenia w transkrypcji fonetycznej, wyjaśnić procesy na graniczy wyrazów (записать выражения в фонетической транскрипции, объяснить процесся на границе слов):
chleb pszenny, chleb żytni, schab pieczony, schab duszony, tort kremowy, tort bezowy, gospodarz bogaty, gospodarz pracowity, snop żyta, snop pszenicy, konik gniady, konik kary, kwiat begonii, kwiat pelargonii, wieś spokojna, wieć wesoła, młodzież szkolna, lekarz Sawicki, talerz stoi.

Ćwiczenie 19. Przeczytać wyrazy, wytłumaczyć wymowę głosek wygłosowych (прочитать слова, объяснить произношение звуков в конце слов):

a) chlep, trab, klub;

b) sad, ład, ród, ogród, lód;

c) róg, stóg, wyścig, krąg;

d) Tarnów, rów, staw;

e) wóz, mróz, wyraz;

f) nóż, wąż, ryż, już, też, jeż, podróż, Paryż, reportaż, witraż;

g) lekarz, talerz, sekretarz, pisarz, lekarz, tokarz;

h) ksiądz, pieniądz, rydz, wódz.

Ćwiczenie 20. Przeczytać dialogi z liczebnikami (прочитать диалоги с числительными):

a) - Halo, to numer 90-50-60?
- Tak.

b) - Halo, czy rozmawiam z numerem 900?
- Nie, to jest numer 500.

c) - Ile masz lat?
- Mam 19 lat. A ty?
- Ja mam 15 lat.