4. SAMOGŁOSKI NOSOWE 

НОСОВЫЕ ГЛАСНЫЕ ЗВУКИ

 

4.1. Wymowa samogłosek nosowych w języku polskim 

(произношение носовых гласных в польском языке)

 

Samogłoski nosowe w języku polskim są wymawiane z udziałem uwuli. Wymowa samogłosek nosowych zależy od pozycji w wyrazie i od następującej spółgłoski (носовые согласные в польском языке произносятся при участии увулы. Произношение носовых гласных зависит от позиции в слове и от последующего согласного звука):

• ę w wygłosie jest wymawiane jako [e], [ę]  (ę в конце слов произносится как [e], [ę]): 

(ja) piszę – pisz[e], pisz[ę];

• ą w wygłosie jako [ǫ] (ą в конце слов как  [ǫ]): 

(oni, one) piszą – pisz[ą];

• przed [t, d, c, ʒ] ą jako [on], ę jako [en] (перед [t, d, c, ʒ] ą как [on], ę как [en]):

mądry – m[on]dry, mięta – mi[en]ta, tędy – t[en]dy;

• przed [č] ą jako [oņ], ę jako [eņ] (перед [č] ą как [oņ], ę как [eņ]): 

mączka – m[oņ]czka, tęcza – t[eņ]cza;

• przed [ć, ʒ] ą jako [oń], ę jako [eń] (перед [ć, ʒ] ą как [oń], ę как [eń]):

(ty) bądź – b[oń]dź, cięciwa – ci[eń]ciwa, pięć – pi[eń]ć;

• przed [p, b] ą jako [om], ę jako [em] (перед [p, b] ą как [om], ę как [em]):

trąba – na tr[om]ba, gołąb – goł[om]b;

• przed [p’, b’] ą jako [om’], ę jako [em’] (перед [p, b] ą как [om’], ę как [em’]):

na trąbie – na tr[om’]bie, gołębie – goł[em’]bie;

• przed [s, z, ž, š, ś, ź, v, v’, f, f’, x] ą jako [ǫ], ę jako [ę] (перед [s, z, ž, š, ś, ź, v, v’, f, f’, x] ą как [ǫ], ę как [ę]): 

wąchać – w[ą]chać, tęsknić – t[ę]sknić;

• przed [k, k’, g, g’] ą jako [oŋ], ę jako [eŋ] (перед [k, k’, g, g’] ą как [oŋ], ę как [eŋ]:

pociąg – poci[oŋ]g, węgiel – w[eŋ]giel;

• przed [l, l’, u] ą jako [o], ę jako [e] (перед [l, l’, u] ą как [o], ę как [e]):

(on) pisnął – pisn[o]ł, pisnęli – pisn[e]li.

 

4.2. Ćwiczenia (упражнения)

 

Ćwiczenie 1. Przeczytać poprawnie wyrazy, zapamiętać ich znaczenie (прочитать правильно слова, запомнить их значение):

a)  samogłoski nosowe w wygłosie:

ę [e, ę]

piszę, liczę, siedzę, chodzę, mamę, siostrę, babcię, ciotkę;

ą [ǫ]

piszą, liczą, siedzą, chodzą, mamą, siostrą, babcią, ciotką;

b) samogłoski nosowe przed spółgłoskami [s, z, ž, š, ś, ź, v, v’, f, f’, x]:

ą + [s, z, ž, š, ś, ź, v, v’, f, f’, x] – [ǫ]

brąz, wiązać, mąż, ciąża, dążyć, pąsowy, wąs, sąsiad, gałąź, wąchać, wąwóz, związać;

ę +  [s, z, ž, š, ś, ź, v, v’, f, f’, x] –  [ę]

gęstwina, część, gęś, węzeł, więź, węszyć, ciężki, mężny, tężeć,   mięso, tęsknić, pęcherz;

c) samogłoski nosowe przed spółgłoską [č]:

ą + [č] – [oņ]

łączyć, pączek, rączka, sączyć, wyłączyć, włączyć, gorączka, połączenie;

ę + [č] – [eņ]

podręcznik, miesięczny, ręczny, zmęczenie, jęczeć, jęczmień, zaręczyny;

d)  samogłoski nosowe przed spółgłoskami [t, d, ʒ]:

ą +  [t, d, ʒ] – [on]

prąd, rząd, porządek, skąd, odkąd, dotąd, odtąd, początek, piątek, dziesiąty, wątpić, wyjątek, pieniądze, ksiądz, mosiądz, miesiąc, tysiąc, zając;

ę +  [t, d, ʒ] – [en]

wędka, kolęda, tędy, chętnie, piętro, zajęty, pamiętać, święto, pieniędzy, spędzać, księdza, więcej, skręcać, ręce, więc;

e)  samogłoski nosowe przed spółgłoskami [ć, ʒ]:

ą + [ć, ʒ] – [oń]

sądzić, rządzić, zabłądzi, przyjąć, zająć, wziąć, kącik;

ę + [ć, ʒ] – [eń]

sędzia, wszędzie, będzie, pięć, zajęcie, pamięć, zdjęcie;

f)  samogłoski nosowe przed spółgłoskami [b, p]:

ą + [b, p] – [om]

dąb, gąbka, gołąb, gołąbek, kąpać się, stąpać, skąpy;

ę + [b, p] – [em]

dęby, głęboki, bęben, zastępca, następny, postęp, tępy;

g)  samogłoski nosowe przed spółgłoskami [b’, p’]:

ę + [b’, p’] – [em’]

dębie, zębie, głębi, tępi;

ą + [b’, p’] – [om’]

kąpiel, wstąpić, skąpiec, zastąpi, nastąpić, postąpić; 

h)  samogłoski nosowe przed spółgłoskami tylnojęzykowymi [k, k’, g, g’]:

ą + [k, k’, g, g’] – [oŋ]

mąka,  łąka,  rozłąka, pająk,  jąkać  się, krąg, okrągły, osiągać, posąg, pociągiem;

ę + [k, k’, g, g’] – [eŋ]

męka, ręka, dźwięk, piękny, dziękować, Węgry, księgowy;

i)  samogłoski nosowe przed spółgłoskami [l, l’, u]:

ą + [l, l’, u] – [o]

przyjął, objął, zaczął, utonął, płynął, wziął;

ę + [l, l’, u] – [e]

przyjęła,  objęła,  zaczęła, wzięła,  płynęła,  przyjęli,  objęli,  zaczęli,  utonęli, wzięli, płynęli, utonęła.

Ćwiczenie 2. Przeczytać wyrazy, zapisać w transkrypcji fonetycznej, określić pozycję samogłosek nosowych (прочитать слова, записать в фонетической транскрипции, описать позицию носовых гласных звуков):

bądź, będziemy, rząd. kąt, prędko, pociąg, pąk, pociągi, ząb, zęby, btąd, biedy, błędny.

Ćwiczenie 3. Porównać drogę strumienia powietrza przedstawioną na rysunkach poniżej. Który z rysunków przedstawia powstanie głoski ustnej [o], a który nosowej [с] (сравнить дорогу струн воздуха, представленную на рисунках ниже. Который из рисунков представляет возникновение неносового гласного [о], а который носового [о]: 

 

 

Ćwiczenie 4. Przeczytać, przepisać, zapamiętać znaczenie. W jaki sposób w wyrazach są wymawiane nosówki (прочитать, переписать, запомнить значение. Как в словах произносятся носовые гласные):

a) dają, koszą, ratują, mamą, kasza, szczenię, chcę, maluję, tatę;

b) trąba, trąbić, kąpać, występy,, zębaty, rąbać, sęp, wstęp, bęben;

c) nastąpić, skąpiec, tępić, głębia;

d) ręcznik, sączyć, przełączyć, mączka, klęczeć, tysięczny;

e) prąd, wątpić, trójkąt, wątroba, wędrować, kręty, miedzy, pędzel;

f) płynąć, fcącik. krzyknąć, łabędzie, pięć, przyjęcie;

g) ges. mięso, gąsienica, waż. wiązać, więzy, mężatka, tęsknić;

h) ciąg, pąk, pstrąg, błąkać, okręg, bękart, miękko, węgiel:

i) szepnął, wyjął, nagięli, stanęły', wzięła

Ćwiczenie 5. Przepisać wyrazy, poprawić błędy w ich wymowie (переписать слова, поправить ошибки в их произношении):

inełełski. wafonłs. belelben. małomlcić. tralomlba. dziewiłelć. biieleńl. wziefelli. mo-on], Sl[o]sk, kol[ę]dy, musz[e], ksi[ę]gamia, mi[en]ta, j[en]zyk, si[ę]T ini[ę]sny, pi(ę]trowy, oinjbrowa, t(ę]dy.

Ćwiczenie  6.  Przeczytać  poprawnie wyrazy  polskie,  porównać  ich wymowę, zapamiętać znaczenie  (прочитать правильно польские слова, сравнить их произношение, запомнить значение):

pąk – pęk, piąć – pięć, prąd – pręt, zdjąć – zdjęcie, mąka – męka, kąsać – kęs, cząstka – część, piąta – pięta, minął – minęli, dotknął – dotknęła, zamnknął – zamknę-ły, liczą – liczę, niosą – niosę, kasą – kasę, głoską – głoskę.

Ćwiczenie 7. Przeczytać  tekst.  Jak należy wymawiać użyte w  tekście wyrazy z nosówkami (прочитать текст. Как слкдует произноить употребленные а тексте слова с носовыми гласными):

Czy masz pieniądze? Skąd masz to krzesło? Wszędzie są przeciągi, proszę zamknąć okno. Czy pamiętasz Andrzeja Markowskiego? Okręt przybędzie jutro rano. Od niedawna pracuję w zarządzie Polskiego Banku Międzynarodowego. Zacząłem pracę przed świętami w zeszłym miesiącu, a dokładnie dziewiątego grudnia. Do Częstochowy muszą jechać pociągiem pięć godzin.

Ćwiczenie 9. Z podanych liter utworzyć wyrazy z nosówkami. Podać ich znaczenie  (из предложенных  букв  составить  слова  с  носовыми  гласными. Дать их значение):

a)  i k m z w ć e c z h r ą k a t ż;

b)  e l i w m a n r i c t ę s a i e k.

Ćwiczenie 10. Przeczytać,  poznać  znaczenie  wyrazów. Wymienić  samogłoskę ustną na nosową. Co zmieniło się w wyrazach? (прочитать, выяснить значение слов. Заменить неносовой гласный на носовой. Что изменилось в словах?):

cześć, kosa, chrzest, lek, bak.