1. GRAFIA POLSKA
ПОЛЬСКАЯ ГРАФИЯ
1.1. System znaków gra cznych języka polskiego, znaki
transkrypcji fonetycznej (система графических знаков польского
языка, знаки фонетической транскрипции)
Alfabet z greckiego ’αλφάβητος, Άλφα и Βήτα – nazwy pierwszych dwóch liter alfabetu greckiego (алфавит от греческого ’αλφάβητος, Άλφα и Βήτα названия первых двух букв греческой азбуки).
Synonimem polskim jest wyraz abecadło. A, be, ce to nazwy liter alfabetu polskiego, -dło – su ks polski (польский синоним – abecadło. A, be, ce – это названия букв польской азбуки, -dło – польский суффикс).
Alfabet (abecadło) to zbiór liter pisma języka, ułożonych według określonej kolejności (алфавит – собрание букв языка, имеющее стандартный порядок).
Polski alfabet liczy trzydzieści dwie (32) litery. Powstał na podstawie alfabetu łacińskiego (польский алфавит состоит из 32 букв. Он возник на основе латинского алфавита).
Litera to znak gra czny głoski (буква – это графический знак звука).
Głoska to najmniejsza jednostka fonetyczna języka, która jest wymawiana przy określonym stałym układzie narządów mowy (звук – это наименьшая фонетическая единица, которая произносится при некотором постоянном положении органов речи).
Transkrypcja fonetyczna to sposób zapisu głosek danego języka za pomocą znaków ustalonego wzorca. Jest opartа na zasadzie ścisłej odpowiedności głosek i znaków: jednej głosce odpowiada zawsze jeden znak, a jednemu znakowi – jedna głoska (фонетическая транскрипция – это способ записи звуков данного языка с помощью знаков определенного образца. Она основана на принципе точного соответствия звуков и знаков: одному звуку соответствует всегда один знак, а одному знаку – один звук).
Zasady transkrypcji fonetycznej (правила фонетической транскрипции):
– w transkrypcji głoski lub cały tekst zapisuje się w nawiasach kwadratowych, na przykład [n], [pogoda śe zm’en’a] (в транскрипции звуки (весь текст) записываются в квадратных скобках, например [n], [pogoda śe zm’en’a]);
– nie używa się wielkiej litery (большая буква не употребляется);
– nie stosuje się znaków interpunkcyjnych. Na końcu zdania stawia się dwie kreski ukośne //, w zdaniu każdemu znakowi interpunkcyjnemu odpowiada jedna kreska ukośna / (знаки препинания не употребляются. В конце предложения ставятся две косые черты//, в предложении каждому знаку препинания соответствует одна косая черта /);
– spółgłoski miękkie są oznaczane przez znaki [ś, ź, ć, ʒ, ń], zmiękczone – [l’, p’, b’, m’, k’, g’, v’, f’] (мягкие согласные обозначают знаки [ś, ź, ć, ʒ, ń], смягченные – [l’, p’, b’, m’, k’, g’, v’, f’]);
– miejsce akcentu oznaczają dwie krótkie kreski " lub jedna długa kreska / przed głoską akcentowaną (место ударения обозначают две короткие черты " или или одна длинная / перед ударным гласным): [f"arba], [f/arba];
– wyrazy, które nie mają akcentu, są łączone z wyrazem akcentowanym za pomocą znaku ◡ (слова, которые не имеют ударения, соединяются со словами, имеющими ударение, с помощью знака ◡): [do◡f"arby].
1.1.1. Alfabet polski i jego zapis fonetyczny (польский алфавит и его фонетическая запись)
1.1.2. Znaki dodatkowe (дополнительные знаки)
W wyrazach zapożyczonych, najczęściej w nazwiskach i nazwach geogra cznych, są używane dodatkowe litery (в заимствованных словах, чаще всего в фамилиях и географических названиях, употребляются дополнительные буквы):
1.1.3. Znaki diakrytyczne (диакритические знаки)
Znaki diakrytyczne to znaki gra czne, które są umieszczane nad, pod, obok lub wewnątrz litery. Tworzą przez to nową literę mającą inną wymowę (диакритические знаки – это графические знаки, которые расположены над, пол, рядом или внутри буквы. Они образуют таким образом новую букву, имеющую иное произношение):
W wyrazach zapożyczonych mogą być używane znaki diakrytyczne systemów gra cznych innych języków (в заимствованных словах могут употребляться диакритические знаки графических систем других языков):
język niemiecki (немецкий язык) – Brückner [br’"ukner];
język francuski (французский язык) – attaché [ataš"e].
1.1.4. Dwuznaki (диграфы)
Dwuznak to dwie litery, które zapisują jedną głoskę (диграф – это две буквы, которые записывают один звук):
W niektórych wyrazach dwuznaki dz i dż na granicy przedrostka i rdzenia oznaczają dwie głoski (в некоторых словах диграфы dz и dż на границе приставки и корня обозначают два звука):
1.2. Sposoby oznaczania miękkości spółgłosek
(способы обозначения мягкости согласных звуков)
W języku polskim są dwa sposoby oznaczania miękkości spółgłosek (в польском языке существует два способа обозначения мягкости согласных звуков):
1) miękkość spółgłosek przed samogłoskami [a, o, u, y, ę, ǫ] oznaczamy za pomocą litery i, której nie należy wymawiać (мягкость согласных перед гласными [a, o, u, y, ę, ǫ] обозначаем с помощью буквы i, которую не следует произносить):
biały [b’"auy], ciemny [ć"emny], zabarwiony [zabarv’"ony].
Uwaga! Spółgłoska [l] należy do grupy spółgłosek stwardniałych (inaczej historycznie miękkich lub funkcjonalnie miękkich), dlatego w połączeniu [l] + [a, o, u, y, ę, ǫ] litery i nie piszemy (согласный звук [l] принадлежит к группе отвердевших согласных (иначе исторически мягких или функционально мягких), поэтому в группе [l] + [a, o, u, y, ę, ǫ] букву i мы не пишем):
blady [bl"ady], stalowy [stal"ovy];
2) miękkość spółgłosek [ś, ź, ć, ʒ, ń] na końcu wyrazu lub przed inną spółgłoską miękką oznaczamy za pomocą liter ze znakiem diakrytycznym ś, ź, ć, dź, ń (мягкость согласных [ś, ź, ć, ʒ, ń] в конце слова или перед другим мягким согласным звуком мы обозначаем с помощью букв с диакритическим знаком ś, ź, ć, dź, ń):
deseń [d"eseń], szarość [š"arość].
1.3. Funkcje litery i w języku polskim
(функции буквы i в польском языке)
W języku polskim litera i może pełnić trzy funkcje (в польском языке буква i может выполнять три функции):
a) litera i oznacza ustną głoskę [i], zmiękcza poprzedzającą spółgłoskę (буква i обозначает неносовой звук [i], смягчает предыдущий согласный звук):
rubinowy [rub’in"ovy]
b) w pozycji przed samogłoskami litera i oznacza miękkość poprzedzających spółgłosek; w tym wypadku należy ją pisać, lecz nie należy wymawiać (в позиции перед гласными буква i обозначает мягкость предыдущих согласных; в этом случае ее следует писать, но не следует произносить):
piaskowy [p’ask"ovy];
c) w wyrazach zapożyczonych litera i po spółgłoskach twardych, oprócz twardych [c, z, s], zapisuje głoskę [j] (в заимствованных словах буква i после твердых согласных, кроме твердых [c, z, s], записывает звук [j]):
olet [fi"olet].
1.4. Ćwiczenia (упражнения)
Ćwiczenie 1. Wpisać do tabeli znaki diakrytyczne, ich nazwy, przykłady (вписать в таблицу диакритические знаки, их названия, примеры):
Gołębi, perłowy, piwny, beżowy, różnokolorowy, pomidorowy, dżinsowy.
Ćwiczenie 2. Przeczytać, przepisać, zapamiętać znaczenie i pisownię (прочитать, переписать, запомнить значение и правописание):
a) quarto [kw"arto], quasi [kw"azi], quasimodo [kw"azim"odo], quiz [k"uis];
b) Express ["expres], extra ["extra];
c) varia [v"aria], vendetta [vend"eta].
Ćwiczenie 3. Przeczytać wyrazy, zapamiętać ich znaczenie, zapisać w transkrypcji fonetycznej. Wymowę wyrazów trudnych sprawdzić w «Podręcznym słowniku poprawnej wymowy polskiej» W.Lubasia, S.Urbańczyka (прочитать слова, запомнить их значение, записать в фонетической транскрипции. Произношение трудных слов проверить в «Карманном словаре правильного польского произношения» В.Любася, С.Урбаньчика):
bławatek, narcyz, stokrotka, żonkil, nenufar, nasturcja, mimoza, bratki, bez.
Ćwiczenie 4. Przeczytać wyrazy, zapamiętać znaczenie, podkreślić dwuznaki, (прочитать слова, запомнить значение, подчеркнуть диграфы):
sza rowy, szary, czarny, mleczny, brzoskwiniowy, bursztynowy, musztardowy, miedziany.
Ćwiczenie 5. Wstawić dwuznaki. Odpowiedzieć na pytanie: Jak się nazywają wyrazy połączone w grupy? (вставить диграфы. Ответить на вопрос: Как называются слова, соединенные в группы?):
ka[š]tanowy – ka[š]tan, bura[č]kowy – bura[č]ek, burak, mu[š]tardowy – mu[š]tarda, [č]arny – [č]erń, taba[č]kowy – tabaka, [š]maragdowy – [š]maragdy, [š]karłatny – [š]karłat.
Ćwiczenie 6. Przeczytać, zapamiętаć znaczenie. Wypisać wуrazy do dwóch rubryk (прочитать, запомнить значение. Выписать слова в две рубрики):
a) wyrazy z dwuznakami (слова с диграфами);
b) wyrazy, w których litery dz i dż oznaczają dwie głoski (слова, в которых буквы dz и dż обозначают два звука).
Podzamcze, nadzwyczajny, podżywić, odżywka, odzew, odziedziczyć, odzież, odznaczyć, odzywać, odżałować, podzielić, podziemie, podziękować, nadzieja, nadzór, rdzawy, nadżerka.
Ćwiczenie 7. Przeczytać wyrazy, wyjaśnić ich znaczenie. Wypisać wyrazy z dwuznakami, ze znakami diakrytycznymi. Zapisać wszystkie wyrazy w transkrypcji fonetycznej (прочитать слова, объяснить их значение. Выписать слова с диграфами, с диакритическими знаками. Записать все слова в фонетической транскрипции):
rumianek, wrzos, chryzantema, storczyk, krokus, sasanka, szarotka, nasturcja, malwa, irys, fuksja, mak, hortensja, aster.
Ćwiczenie 8. Przeczytać wyrazy, zapisać je fonetycznie, wyjaśnić pisownię spółgłosek miękkich (прочитать слова, записать их фонетически, объяснить правописание мягких согласных):
brzoskwiniowy, bladość, herbaciany, piaskowy, popielaty, słomiany, ziemisty, czerń, niebieski, rubinowy.
Ćwiczenie 9. Podać dwa sposoby zapisu spółgłosek miękkich [ś, ć, ʒ, ń,] w języku polskim (представить два способа записи мягких согласных [ś, ć, ʒ, ń,] в польском языке).
Wzór (образец):
[ź]
1) ź, na przykład goździk; 2) zi, na przykład zielony.
Ćwiczenie 10. Przeczytać, zapamiętаć znaczenie. Zapisać spółgłoski miękkie w wyrazach (прочитать, запомнить значение. Записать мягкие согласные в словах):
pier[w’]osnek, [n’]ezapo[m’]inajka, dmucha[w’]ec, za[w’]ilec, [p’]iwo[n’]a, kacze[n’]ec, słonecz[n’]ik.
Ćwiczenie 11. Przeczytać wyrazy zawierające głoskę [l], zapisać je w transkrypcji fonetycznej (прочитать слова, содержащие согласный звук [l], записать их в фонетической транскрипции):
kolorowy, seledynowy czekoladowy, ceglasty, metalowy, mleczny, zielony.
Ćwiczenie 12. Przeczytać trankrypcje fonetyczne, zapisać ortogra cznie (прочитать фонетические транскрипции, записать орфографически):
[ź"eleń], ["odćeń], [m’eʒ"any], [k"olor k"ośći suown’"owei], [b’"auość], [ćel"isty], [v’śn’"ovy].
Ćwiczenie 13. Przeczytać wyrazy w oparciu o padane transkrypcje fonetyczne, zapamiętać ich wymowę i znaczenie (прочитать слова, опираясь на фонетическую транскрипцию, запомнить их произношение и значение):
a) kwiat [kf’"at], kwiatek [kf’"atek], konwalia [konv"alia], lilia [l’"ili"a], ołek [fi"ouek], przebiśnieg [pšeb’"iśńek];
b) wystawa kwiatów, kwiatki bzu, konwaliowy bukiet, barwa liliowa, oletowy wrzos, ładne przebiśniegi.
Ćwiczenie 14. Przeczytać poprawnie wyrazy, zapisać w transkrypcji fonetycznej (прочитать правильно слова, записать в фонетической транскрипции):
a) nitka, wiklina, wino, minuta;
b) Piotr, dziura, wiek, wieniec, konie;
c) geogra a, biologia, material, aria.
Ćwiczenie 15. Przeczytać poprawnie wyrazy, wyjaśnić funkcje litery i (прочитать правильно слова, объянить функции буквы i):
piwo, nic, mina, kilogram, czasopismo, w paski, w groszki; opowiadania, ubezpieczenie, pieśń, wiersz, wiązać; armia, akademia, lozo a, idiota, biblioteka, dialog, anarchia, diabeł, diabetyk, diachroniczny, dialekt, dieta, hiacynt, petunia, magnolia, pelargonia.
Ćwiczenie 16. Wypełnić luki w zdaniach (заполнить пустые места в предложениях):
a) Zbiór liter pisma języka, ułożonych według określonej kolejności to ... .
Wyrazy alfabet i abecadło to ... .
Alfabet polski powstał na podstawie alfabetu języka ... .
Polski alfabet liczy ... litery.
b) Znak gra czny głoski to ... .
Najmniejsza jednostka fonetyczna języka, która jest wymawiana przy określonym stałym układzie narządów mowy to ... .
Transkrypcja fonetyczna jest oparta na takiej zasadzie: ... ... odpowiada tu zawsze ... ... .
c) Znaki diakrytyczne to znaki gra czne, które są umieszczane …, …, … lub … litery.
d) Dwuznak to … litery, które zapisują … głoskę.
e) Miękkość spółgłosek przed samogłoskami [.., o, .., y, .., ę, ...] oznaczamy za pomocą litery …, na przykład: ... .
Miękkość spółgłosek [.., .., .., ..́, ń] na ... wyrazu lub przed inną spółgłoską miękką onaczamy za pomocą liter ze znakiem ..., na przykład: ... .
f) Litera i w języku polskim oznacza głoskę [..], na przykład: ... .
Litera i w pozycji przed ... miękkość poprzedzających spółgłosek, na przykład: ... .
Litera i w wyrazach zapożyczonych litera i po spółgłoskach twardych, oporócz twardych [.., .., ..], zapisuje głoskę [..], na przykład: ... .
Ćwiczenie 17. Przeczytać, wykreślić błędną infornację, podać poprawną (прочитать, вычеркнуть ошибочную информацию, представить правильную):
Zasady transkrypcji fonetycznej
– w transkrypcji głoski są zapisane w nawiasach zaokrąglonych ( );
– nie używa się małych liter;
– stosuje się znaki interpunkcyjne
– miejsce akcentu oznacza " przed głoską akcentowaną;
– znak ◡ w transkrypcji wyrazy oznacza miękkość.
Ćwiczenie 18. Zapisać po polsku nazwy kwiatów (записать по польски названия цветов):
Ćwiczenie 19. Rozwiązać krzyżówki (решить кроссворды):
Ćwiczenie 20. Rozdzielić kwiaty: a) wiosenne; b) letnie; c) jesienne (разделить цветы: a) весенние; b) летние; c) осенние):
rumianek, wrzos, pierwiosnek, niezapominajka, piwonia, chryzantema, dmuchawiec, storczyk, krokus, sasanka, szarotka, zawilec, nasturcja, malwa, irys, fuksja, mak, kaczeniec, słonecznik, hortensja, aster, hiacynt, petunia, magnolia, tulipan, konwalia, lilia, ołek, przebiśnieg, bławatek, narcyz, stokrotka, żonkil, nenufar, mimoza, bratki, bez, prymuła, gerbera, pelargonia, róża.
*Ćwiczenie 21. Rozdzielić barwy: a) ciepłe i zimne; b) podstawowe i pochodne (разделить цвета: a) теплые и холодные; b) основные и производные):
bananowy, beżowy, biały, blady, brązowy, bordowy, brzoskwiniowy, buraczkowy, bursztynowy, butelkowy, ceglasty, chabrowy, cielisty, ciemny, cytrynowy, czarny, czekoladowy, czerwony, dżinsowy, dymny, oletowy, gołębi, granatowy, hebanowy, herbaciany, jasny, kawowy, kasztanowy, kremowy, krwisty, liliowy, malinowy, metalowy, miedziany, mleczny, morelowy, morski, musztardowy, mysi, niebieski, oliwkowy, perłowy, piaskowy, piwny, pomarańczowy, pomidorowy, popielaty, purpurowy, biskupi, rdzawy, różowy, rubinowy, rudy, seledynowy, słomiany, srebrny, stalowy, sza rowy, szary, szkarłatny, szmaragdowy, śliwkowy, tabaczkowy, trawiasty, turkusowy, wiśniowy, woskowy, wrzosowy, zielony, ziemisty, złoty, żółty.