Практыкаванні
1. Прачытайце «Прадмову» да чацвёртага выпуска «Беларускай навуковай тэрміналогіі» (Мн, 1923). На аснове якой лексікі і якім шляхам адбывалася фарміраванне тэрміналогіі псіхалогіі?
Пры апрацаваньні лёгічна-псыхолёгічных тэрмінаў мелася на ўвазе зацвердзіць у сцісла азначаным сэнсе для навуковага ўжываньня словы, якія ўжываюцца ў жыцьцёвай беларускай мове і зарэгістраваны ў існуючых слоўніках беларускай мовы І.Насовіча, Я.Ціхінскага, М.Гарэцкага і Ў.Дабравольскага, а таксама ў творах найвыдатнейшых беларускіх пісьменнікаў новага часу. У частковасьці, дзеля згоды з народным ужываньнем прыняты для навуковага ўжываньня тэрмін «мазгі» ў множным ліку.
Таксама ў згоднасьці з народным ужываньнем і з законамі беларускай мовы ўтвораны і нэолёгізмы, якія зьяўляюцца патрэбнымі для перадачы навуковых паняцьцяў.
У першы раз зьяўляюцца ў друку новатворы: адцягненьне, адцягнены, самарух, зваротнаспадчынанасьць, зваротнаспадчынны, нізкавокасьць, наданьне, узбуджлівасьць, зьлішвольле, зьлішпамяць, разгалосьсе, жыцьцёчыннасьць, самазахаваньне, унутранагледаньне, унутранагледальны.
З тэрмінаў, увайшоўшых у склад расійскай лёгічна-псыхолёгічнай тэрміналогіі з іншых моваў, перакладзены на беларускую мову тыя тэрміны, якія захавалі ў навуковым ужываньні свой першастковы сэнс, напрыклад, «ассоциация», «активность» і інш.
Тэрміны, якія атрымалі штучны навуковы сэнс, як напрыклад, «ганглий», «рефлекс», «силлогизм» і інш., ці азначаюць паняцьці, у тлумачэньні якіх няма згоднасьці паміж прадстаўнікамі навукі, як, напрыклад, «апперцепция», «аффект» і інш., застаўлены без перакладу і толькі пераданы ў беларускай транскрыпцыі.
Тэрмінолёгія апрацавана ў аб’ёме курсу лёгікі і псыхолёгіі ў школах сярэдняга тыпу. (М.Байкоў)
2. Заканспектуйце раздзел “Фарміраванне беларускай навуковай тэрміналогіі” з манаграфіі Л.А.Антанюк “Беларуская навуковая тэрміналогія: фарміраванне, структура, упарадкаванне, канструяванне, функцыяніраванне” (Мінск, 1987).
3. Карыстаючыся “Слоўнікам тэрмінаў лёгікі і псыхалогіі” (Мінск, 1923), дакажыце, што “прынцып арыентацыі на ўласныя моўныя рэсурсы нярэдка перарастаў у прынцып выключнага выкарыстання гэтых рэсурсаў”.
4. Падрыхтуйце навуковы даклад на любую з наступных тэм:
«Асаблівасці сям’і як сацыяльнай ячэйкі грамадства»; «Работа сацыяльнага педагога з сям’ёй, дзецьмі і дарослымі»; «Рэлігійныя арганізацыі як фактар сацыялізацыі»; «Сутнасць лекавай педагогікі А.А.Дуброўскага»; «Лагапедычная работа над рознымі формамі дыслексіі»; «Сістэма спецыяльных устаноў для разумова адсталых дзяцей».
5. Сярод прыведзеных тэрмінаў знайдзіце словы, якія маюць: а) дублеты; б) сінонімы, в) міжнавуковыя амонімы. Складзіце сказы з падкрэсленымі словамі.
Абсалютны парог, адцягненасць, аналіз, антрапатэхнічная сістэма, аперацыя, асіміляцыя, атрыбут, блізарукасць, вастрыня слыху, від, выбіральнасць, выдумка, выкліканне, дамінанта, даросласць, задача, зрокавыя ілюзіі, імпрытынг, інавацыя, клімат, лобная апраксія, нейрон, ненаўмысная актуалізацыя сувязей, рэакцыя, поле, прыклад, псіхаакустыка, рассеянасць, роля, сімвал, супер-Эга, фантазія, шлюб, яно.
6. У якіх галінах навукі могуць выкарыстоўвацца прыведзеныя тэрміны і што яны абазначаюць? Як называюцца такія тэрміны і чаму? Складзіце сказы з выдзеленымі тэрмінамі.
Стан, калена, губа, яблык, форма, аналіз, парадыгма, дэфект, аснова, корань, мяшок, шчокі.
7. Перакладзіце тэрміны на беларускую мову і падбярыце да іх адпаведныя антонімы. Вызначце, да якіх часцін мовы адносяцца антонімы, а таксама іх від (лексічныя ці словаўтваральныя).
Адекватность, актив, внешняя речь, внутреннее торможение, внутриличностный конфликт, деградация, демократический стиль лидерства, диалогическая речь, долговременная память, индуктивное умозаключение, косноязычие, кратковременная релаксация, локальное торможение, любовь, положительная индукция нервных процессов, произвольность, сложная форма практического мышления, страх, условный рефлекс, флегматик, холерик.
8. Складзіце сказы, у якіх тэрмін успрыманне будзе ўжываецца ў наступных значэннях:
1. Суб’ектыўны вобраз прадмета, з’явы або працэссу, які непасрэдна ўздзейнічае на аналізатар або сістэму аналізатараў.
2. Працэс фарміравання суб’ектыўнага вобразу.
3. Сістэма дзеянняў, накіраваных на азнаямленне з прадметам, які ўздзейнічае на органы пачуццяў.
9. Карыстаючыся тлумачальным слоўнікам, вызначце, у якім выпадку беларускі эквівалент будзе абазначаць дзеянне, а ў якім — вынік дзеяння.
Вывод — вывад, выснова; высказывание — выказванне, выказ; дополнение — дапаўненне, дадатак; отрицание — адмаўленне, адмоўе; отражение — адбіванне, адбітак; пересечение — перасячэнне, перасек; повторение — паўтарэнне, паўтор; соприкосновение — судатыканне, судотык.
10. Выпішыце з “Педагогического словаря” Г.М.Коджаспировой, А.Ю.Коджаспирова і кнігі “Психология: Словарь” / Под общ. ред. А.В.Петровского, М.Г.Ярошевского) мнагазначныя тэрміны (5—6 прыкладаў). Вызначце, ці заўсёды кантэкст дапамагае зразумець значэнне такіх тэрмінаў.
11. Выпішыце з тэксту: а) невытворныя тэрміны; б) вытворныя тэрміны. Падзяліце іх на марфемы.
Канфармізм — падатлівасць чалавека ўплыву групы, змяненне сваіх паводзін і прынцыпаў у адпаведнасці з пазіцыяй большасці, якую раней не падзяляў. Канфармізм залежыць ад якасцей асобы індывіда, яго самаадзнакі, самапавагі, інтэлекту, можа ўзмацняцца ў стрэсавых сітуацыях. У дзяцей канфармізм развіты ў большай ступені, чым у дарослых, у жанчын — мацней, чым у мужчын. Канформнасць бывае ўнутранай, асобаснай і знешняй, якая выражаецца ў дэманстрацыйнай згодзе з групай па розных пытаннях. Супрацьлеглым паняццем з’яўляецца самастойнасць, незалежнасць чалавека ад меркавання іншых. Асобнай разнавіднасцю той жа залежнасці ад групы з’яўляецца негатывізм (нонканфармізм) — імкненне рабіць учынкі толькі насуперак пазіцыі большасці, любым чынам і ва ўсіх выпадках адстойваць супрацьлеглы пункт гледжання. (ПС, с.64)
12. Карыстаючыся руска-беларускімі слоўнікамі тэрмінаў, размешчанымі ў канцы падручніка, выпішыце па 3—4 беларускамоўныя тэрміны, якія маюць аднолькавы корань.
13. Запішыце, якія вы ведаеце, тэрміны з коранем -вуч-, -лог-, -педагог-. Складзіце з імі сказы.
14. Прачытайце тэкст, выпішыце тэрміны: а) утвораныя пры дапамозе прыставак, б) пры дапамозе суфіксаў. Растлумачце, якое новае значэнне (лексічнае ці граматычнае) надаюць названыя марфемы.
Разгледзім асноўныя псіхалагічныя тэорыі, якія тлумачаць працэс фарміравання маўлення. Адна з іх тэорыя навучання. Даная тэорыя сцвярджае, што перайманне і падмацаванне з’яўляюцца асноўнымі механізмамі фарміравання і развіцця маўлення ў чалавека. Маецца на ўвазе, што ў дзіцяці ёсць прыроджаная патрэба і здольнасць да пераймання, у тым ліку гукаў чалавечага маўлення. Атрымліваючы станоўчае эмацыянальнае падмацаванне, перайманне вядзе да хуткага засваення спачатку гукаў чалавечага маўлення, затым фанем, марфем, слоў, выказванняў, правілаў граматычнай пабудовы.
Аўтарам наступнай тэорыі маўленчага развіцця з’яўляецца Н.Хомскі. Ён сцвярджае, што ў арганізме і мазгах чалавека з нараджэння ёсць некаторыя спецыфічныя задаткі да засваення маўлення ў яго асноўных атрыбутах. Гэтыя задаткі паспяваюць прыблізна да гадавога ўзросту і адкрываюць магчымасці для паскоранага развіцця маўлення з аднаго года да трох. Даны ўзрост называецца сензітыўным для фарміравання маўлення. У больш шырокіх узроставых межах ён ахоплівае перыяд жыцця чалавека ад года да палавой спеласці.
Яшчэ адна папулярная тэорыя засваення мовы называецца кагнітыўнай. Адпаведна ёй развіццё маўлення залежыць ад уласцівай дзіцяці з нараджэння магчымасці ўспрымаць і інтэлектуальна пераапрацоўваць інфармацыю. Гэтым, у прыватнасці, і тлумачыцца дзіцячая спантанная словатворчасць. (Лагапедыя, с.247)
15. Вызначце, якім спосабам утвораны наступныя тэрміны.
Абследаванне, бязвобразнае мысленне, від дзейнасці, вобраз, відарысаўтварэнне, выбар па ўзоры, выхаванне, выхаванне разумовае, выхаванне фізічнае, выхаванне сямейнае, дзяцінства, дапаможная школа, ДзЦП, дыялагічнае мысленне, знешні від, зрокавая ўвага, інтуітыўнае мысленне, каханне, маральная дэфектыўнасць, мікрацэфалія, мінімальная мазгавая дысфункцыя, навык, наглядна-дзейснае мысленне, назафабія, назіранне, немата, парушэнне, РДА, самаабслугоўванне, сензітыўны перыяд развіцця, сіндром Вільямса, ТСН, упрыманне выявы, успрыманне руху, успрыманне слова.
16. Карыстаючыся руска-беларускімі слоўнікамі тэрмінаў, размешчанымі ў канцы падручніка, выпішыце тэрміны, утвораныя рознымі спосабамі тэрмінаўтварэння (марфалагічным, лексіка-семантычным, сінтаксічным).
17. Перакладзіце тэксты на беларускую мову. Выпішыце тэрміны і вызначце, якім спосабам яны ўтвораны.
І. Олигофрения при синдроме Шерешевского—Тернера. Эта аномалия встречается только у женщин и характеризуется отсутствием одной половой хромосомы во всех клетках (ХО) или в части клеток организма (мозаичные варианты). Соматический облик этих больных типичен. При резком отставании в росте они выглядят старше своего возраста. Лицо старообразное, низкая граница волос на лбу и шее, деформированные, низко расположенные ушные раковины, широкая короткая шея, часто с крыловидными кожными складками от затылка к плечам, густо покрытыми волосами. Характерна диспластичность телосложения: бочкообразная грудная клетка с широко расставленными и низко расположенными сосками. Молочные железы отсутствуют. (ДефСД, с.48)
ІІ. Задержка психического развития (ЗПР) соматогенного происхождения. Этот тип аномалии развития обусловлен длительной соматической недостаточностью различного происхождения: хроническими инфекциями и аллергическими состояниями, врождёнными и приобретёнными пороками развития соматической сферы, в первую очередь сердца. В замедлении темпа психического развития детей значительная роль принадлежит стойкой астении, снижающей не только общий, но и психический тонус. Нередко имеет место и задержка эмоционального развития — соматогенный инфантилизм, обусловленный рядом невротических наслоений — неуверенностью, боязливостью, связанными с ощущением своей физической неполноценности, а иногда вызванными режимом запретов и ограничений, в котором находится соматически ослабленный или больной ребёнок. (ДефСД, с.32)
18. Вызначце найбольш прадуктыўныя мадэлі для ўтварэння тэрмінаў сінтаксічным спосабам. Карыстайцеся руска-беларускімі слоўнікамі тэрмінаў, размешчанымі ў канцы падручніка. Выпішыце па 5 прыкладаў тэрмінаў, утвораных па наступных мадэлях: а) «назоўнік + прыметнік», б) «назоўнік + назоўнік у форме роднага склону», в) «прыметнік + назоўнік + прыметнік».
19. Прачытайце тэкст. Зрабіце словаўтваральны разбор выдзеленых тэрмінаў у наступным парадку: 1) вызначце, да якой часціны мовы адносіцца тэрмін; 2) назавіце словаўтваральную базу і сродак утварэння; 3) укажыце спосаб утварэння.
Агназія — парушэнне ўспрыняцця, якое ўзнікае пры пашкоджанні кары вялікіх паўшар’яў галаўнога мозгу. Адрозніваюць зрокавую (аптычную), слыхавую (акустычную) і датыкальную (тактыльную) агназію. Хворы, які пакутуе на агназію, хоць і не згубіў вастрыні зроку, слыху або датыкальнага пачуцця, становіцца няздольным пазнаваць прадметы і іх выявы, а таксама гукі (у асноўным гукі маўлення). Узнікненне агназіі ў дзіцячым узросце выклікае сур’ёзныя адхіленні ў псіхічным развіцці. Пры зрокавай агназіі дзіця становіцца дэзарыентаваным ў навакольным асяроддзі, што можа прывеці да адставання ў разумовым развіцці. Пры слыхавой агназіі ўзнікаюць адхіленні ў развіцці маўлення і як вынік — цяжкасці ў засваенні чытання і пісьма. Карыгавальнае навучанне здзяйсняецца з апорай на захаваныя аналізатары. (ДефСД, с.6)
20. Перакладзіце тэксты на беларускую мову. Выпішыце тэрміны-словы і тэрміны-словазлучэнні. Для тэрмінаў-слоў вызначце спосаб утварэння, параўнайце з утварэннем адпаведных тэрмінаў у рускай мове; для тэрмінаў-словазлучэнняў — тып мадэлі тэрміналагічнага спалучэння.
І. Дизартрия — расстройство артикуляции, вызванное недостаточной иннервацией речевого аппарата. Возникает в результате различных органических поражений ЦНС. В зависимости от локализации участка поражения различают бульбарную, псевдобульбарную, экстрапирамидную, мозжечковую и корковую дизартрию. Бывает выражена в различной степени — от нечёткого произношения отдельных звуков да полной неспособности произношения звуков (анартрия). Дизартрии способствуют изменения темпа и интонация речи, нарушения звуко-слоговой структуры высказывания, что делает речь крайне непонятной. Дети, страдающие дизартрией, ограничены в речевом общении, вследствие чего у них снижается познавательная активность, не происходит обогащение словарного запаса; в тяжёлых случаях возникают вторичные отклонения от общего развития. Коррекционные мероприятия дифференцируются в зависимости от формы и степени выраженности дизартрии и связанной с лечением основного органического заболевания. (ДефСД, с.29)
II. Интерес — форма проявления познавательной потребности, обеспечивающая направленность личности на осознавание целей деятельности и тем самым способствующая ориентировке, ознакомлению с новыми фактами, более полному и глубокому отображению действительности. Удовлетворение интереса не ведёт к его угасанию, а вызывает новые интересы, отвечающие более высокому уровню познавательной деятельности. Различают непосредственный интерес, вызываемый привлекательностью объекта, и опосредствованный интерес к объекту как средству достижения целей деятельности. Устойчивость интереса выражается в длительности его сохранения и интенсивности. В педагогике проблема интереса воспитанника в процессе его обучения и воспитания всегда была и остаётся актуальной. Пробуждение и сохранение интереса у учащихся в учебно-воспитательном процессе способствует его гуманизации и продуктивности. (ПС, с.50—51)
21. Заканспектуйце параграф «Іншамоўныя словы» (с. 183—194) з вучэбнага дапаможніка «Асновы культуры маўлення і стылістыкі» (Мінск, 1992). Выкажыце свае меркаванні адносна выкарыстання запазычаных слоў у агульнаўжывальнай лексіцы.
22. Карыстаючыся «Слоўнікам іншамоўных слоў: у 2-х тамах» А.М.Булыкі (Мінск, 1999), вызначце паходжанне ніжэйпрыведзеных тэрмінаў. Назавіце іх фанетычныя і марфалагічныя асаблівасці.
Адаптацыя, альбінізм, альтэрацыя, амбідэкстрыя, афект, батарызм, гештальт, гідрацэфалія, гуманнасць, дэменцыя, дэпрывацыя, дыстрафія, інфантылізм, кантроль, кантэнт-аналіз, канфлікт, крэатыўнасць, лідэр, менінгіт, метад, мутызм, псіхагенія, псіхатэрапія, рэабілітацыя, рэспандэнт, роля, сугестыя, суіцыд, сурдапедагогіка, фонастэнія, фрустрацыя, холдынг-тэрапія, эгаізм, эйфарыя, энцэфаліт, эпілепсія.
23. Падзяліце тэрміны на марфемы і ўкажыце іх значэнне ў прыведзеных іншамоўных тэрмінах.
Аграфабія, аўтызм, аўтоагрэсія, біяграфія, дыяграма, дыяпазітыў, дэкан, плюралізм, біхевіярызм, брэйнстормінг, гамеастаз, графема, дактыялогія, дыстрэс, дыялог, каўзаметрыя, неўратызм, персаніфікацыя, піктаграма, плацэба-эфект, псіхасаматыка, фенатып, эталогія.
24. Перакладзіце тэксты. Падкрэсліце тэрміны і параўнайце іх з адпаведнікамі рускай мовы ў плане вымаўлення і правапісу.
І. Некоторые традиции, сложившиеся в конкретной воспитательной организации, становятся элементами её быта.
Традиция — формы и установления жизни, идеи, ценности, нормы поведения, сохраняющиеся в воспитательной организации в течение длительного времени и передаваемые от одного поколения её членов к последующим.
Традиции воспитательной организации не сводятся к наиболее стереотипным своим разновидностям, таким, как ритуал или обычай. Они распространяются на гораздо более широкую область явлений. Традиции могут сложиться в различных сферах жизнедеятельности организации, в стиле педагогического руководства и т.д.
Для традиции характерны: бережное отношение к сложившемуся ранее укладу жизни организации; внимание не только к содержанию жизни и поведения, но и к их внешнему оформлению и проявлению.
Жизнеспособность той или иной традиции зависит от её подражания и развития новыми поколениями членов организации. Пренебрежение к традициям приводит к нарушению преемственности в жизни организации. В то же время слепое преклонение перед традициями порождает консерватизм и застой в жизни организации, которые становятся тормозом её развития, культивируя изживший себя уклад жизни или те или иные его компоненты. (Социальная педагогика, с.121)
ІІ. Интегрированное обучение аномальных детей — обучение и воспитание детей с различными дефектами психофизического развития в учреждениях общей системы образования вместе с нормально развивающимися детьми. С позиции обучения аномальных детей в нашей стране интеграция как включение человека в общество в качестве его полноценного члена зависит от успешности его общеобразовательной и профессиональной подготовки. Такая подготовка аномальных детей в наиболее адекватной форме осуществляется в условиях специальных (коррекционных) образовательных учреждений. Это не исключает возможности обучения отдельных, наиболее одарённых детей с нарушениями слуха, зрения или двигательной системы в массовых общеобразовательных школах, если они при наличии индивидуальных средств коррекции дефекта могут успевать за темпом обучения остальных детей. За рубежом в последние годы интегрированное обучение аномальных детей в обычных школах стало чаще рассматриваться как основной путь их обучения. Этот подход остаётся дискуссионным, поскольку, несмотря на усилия педагогов, часто ставит аномальных детей в неравное положение с их нормально развивающимися сверстниками, что снижает эффективность обучения и воспитания аномальных детей. (ДэфСД, с.35-36)
25. Карыстаючыся слоўнікамі, прыведзенымі ў канцы падручніка, выпішыце тэрміны розных часцін мовы (па 5 прыкладаў) і ахарактарызуйце іх граматычныя асаблівасці.
26. Прачытаце тэкст, выпішыце тэрміны-словы (па 2—3 прыклады на кожную часціну мовы). Зрабіце вывады адносна частотнасці тэрмінаў розных часцін мовы?
Дэбільнасць — найбольш лёгкая (у параўнанні з ідыятыяй і імбецыльнасцю) ступень разумовай адсталасці. Паніжаны інтэлект і асаблівасці эмацыянальна-валявой сферы дзяцей-дэбілаў не дазваляюць ім авалодаць праграмай агульнаадукацыйнай масавай школы. Засваенне вучэбнага матэрыялу па любым прадмеце школьнай праграмы для дэбілаў празмерна складанае. Напрыклад, пры авалодванні пісьмовым ці вусным маўленнем, паняццем лічбы і навыкамі ліку, яны адчуваюць вялікія цяжкасці ў разуменні сувязей паміж гукам і літарай, множнасцю і яе лічбавым выражэннем і да т.п. Усё гэта фізіялагічна абумоўлена недаразвіццём аналітыка-сінтэтычнай функцыі вышэйшай нервовай дзейнасці, парушэннем фанематычнага слыху і фанетыка-фанематычнага аналізу. Адсутнасць умення ўстанаўліваць адэкватныя прычынна-выніковыя залежнасці прыводзіць да сур’ёзных цяжкасцей нават у разуменні і рашэнні адносна простых матэматычных задач.
Дзецям-дэбілам неабходна спецыяльнае навучанне. За 9 гадоў яны засвойваюць вучэбны матэрыял, які прыблізна адпавядае праграме пачатковай агульнаадукацыйнай школы. Саматычныя парушэнні, агульная фізічная паслабленасць, парушэнне маторыкі, уласцівы большасці дзяцей-дэбілаў, а таксама асаблівасці эмацыянальна-валявой сферы, сістэмы пабуджальных матываў, характару і паводзін у значнай ступені абмяжоўваюць кола іх наступнай прафесійна-працоўнай дзейнасці.
У апошнія гады робяцца спробы правесці больш дыферэнцыйную ацэнку ступені разумовай адсталасці. Выдзяляюцца лёгкая дэбільнасць, сярэдняя дэбільнасць, выяўленая дэбільнасць. Такога тыпу ацэнка можа мець вялікае практычнае значэнне, дазваляць больш дакладна і эфектыўна арганізоўваць вучэбна-выхаваўчы працэс. Аднак крытэрыі такога падзелу да нашага часу выразна не сфармуляваны. (ДефСД, с.22—23)
27. Перакладзіце тэксты на беларускую мову. Выпішыце тэрміны і раскласіфікуйце іх наступным чынам: а) паводле паходжання: уласнабеларускія і запазычаныя тэрміны (для запазычаных указаць мову-крыніцу); б) лексіка-граматычны клас: назоўнік, прыметнік, дзеяслоў і г.д. Укажыце марфалагічныя асаблівасці выпісаных вамі назоўнікаў і прыметнікаў.
І. Возрастные кризисы — условное наименование переходных этапов от одного возрастного периода к другому. В детской психологии эмпирически отмечалась неравномерность детского развития, наличие особых сложных моментов становления личности. При этом многие исследователи (З.Фрейд, А.Гезелл и другие) рассматривали эти моменты как «болезни развития», негативный результат столкновения развивающейся личности с социальной действительностью. Л.С.Выготский разработал оригинальную концепцию, в которой рассматривал возрастное развитие как диалектический процесс. Эволюционные этапы постепенных изменений в этом процессе чередуются с эпохами революционного развития — кризисы возрастные. Психическое развитие происходит в результате смены так называемых стабильных и критических возрастов. В рамках стабильного возраста вызревают психические новообразования, которые актуализируются в возрастных кризисах. Выготский описал следующие возрастные кризисы: кризис новорождённости — отделяет эмбриональный период развития от младенческого возраста; кризис первого года отделяет младенчество от раннего детства; кризис трёх лет — переход к дошкольному возрасту; кризис семи лет — соединительное звено между дошкольным и школьным возрастом; кризис 13 лет совпадает с переходом к подростковому возрасту. На этих этапах происходит коренная смена всей «социальной ситуации развития» ребёнка: возникновение нового типа отношений со взрослыми, смена одного вида ведущей деятельности другим. Эти противоречия нередко принимают острую форму, порождая сильные эмоциональные переживания, нарушения взаимопонимания со взрослыми. В школьном возрасте в рамках возрастных кризисов у детей наблюдается снижение успеваемости и работоспособности, ослабление интереса к учебным занятиям. На остроту протекания возрастных кризисов оказывают влияние и индивидуальные особенности ребёнка.
Наиболее яркую негативную окраску обычно имеет кризис трёх лет, когда прежде послушный ребёнок может внезапно стать неуправляемым, и кризис подросткового возраста, опасный неожиданными формами протеста против реального или мнимого давления со стороны взрослых.
Негативные проявления возрастных кризисов не являются неизбежными. Гибкая смена воспитательных действий, учёт происходящих с ребёнком перемен могут значительно смягчить протекание возрастных кризисов. (Психология, с. 237)
ІІ. Социализация протекает во взаимодействии детей, подростков, юношей с огромным количеством разнообразных условий, более или менее активно влияющих на их развитие. Эти действующие на человека условия принято называть факторами.
Более или менее изученные условия или факторы социализации условно можно объединить в четыре группы.
Первая — мегафакторы — космос, планета, мир, которые в той или иной мере через другие группы факторов влияют на социализацию всех жителей Земли.
Вторая — макрофакторы — страна, этнос, общество, государство, которые влияют на социализацию всех живущих в определённых странах (это влияние опосредствованно двумя другими группами факторов).
Третья — мезофакторы, условия социализации больших групп людей выделяемых: по местности и типу поселения, в которых они живут (регион, село, город, посёлок); по принадлежности к аудитории тех или иных сетей массовой коммуникации (радио, телевидения и другое); по принадлежности к тем или иным субкультурам.
Мезофакторы влияют на социализацию как прямо, так и опосредствованно через четвёртую группу — микрофакторы. К ним относятся факторы, непосредственно влияющие на конкретных людей, которые с ним взаимодействуют — семья и домашний очаг, соседство, группы сверстников, воспитательные организации, различные общественные, государственные, религиозные и частные организации, микросоциум. (Социальная педагогика, с.10—11)