Тэма 18. СПЕЦЫФІКА ВЫВУЧЭННЯ ЭПІЧНЫХ ТВОРАЎ У ШКОЛЕ

 

Эпічныя творы складаюць значную частку школьнай праграмы. Эпас прадстаўлены ў школе разнастайнымі жанрамі (навела, апавяданне, аповесць, раман).

Пры аналізе твораў увага заўсёды канцэнтруецца на тых кампанентах мастацкага тэксту, якія з’яўляюцца істотнымі для эпічнага роду літаратуры. У школьных умовах гэта:

• тэма, праблематыка, сюжэт(разглядаючы іх, вучні асэнсоўваюць адлюстраваныя ў творах жыццёвыя падзеі);
• вобразы (знаёмячыся з імі, вучні ўсведамляюць разнастайнасць характараў, тыпаў, светапоглядаў);
• вобраз аўтара (вучні спасцігаюць індывідуальнасць аўтарскага бачання, якая выказваецца ў кампазіцыі твора, стылі, мастацкіх сродках і г.д).

Каб разгледзець вышэй пазначанае, неабходна, выкарыстоўваючы багаты арсенал метадычных прыёмаў, спыніцца на важнейшых эпізодах, сэнсавых вузлах. Яны аналізуюцца глыбока і злучаюцца  звязваючымі каментарамі.

Калі размова ідзе аб вялікіх творах, то на падрыхтоўчым этапе важна выбраць шлях аналізу, эпізоды і акцэнціроўку ў іх інтэрпрэтацыі. Працэс аналізу складаецца з работы над эпізодамі. Тэкстуальны аналіз эпізодаў дае магчымасць зразумець увесь твор. Каб праца над эпізодам не разбурала ў свядомасці вучняў цэласнага ўяўлення пра твор, неабходна звязваць іх аналіз з усім творам і разнастайваць прыёмы працы над кожным эпізодам.

Сучаснай методыкай створаны прыкладны план-алгарытм працы над эпізодам (сцэнай):

1. Чытанне ці пераказ.
2. Абмеркаванне ўражанняў, якія ўзніклі ў вучняў.
3. Вызначэнне месца дадзенай сцэны ў сюжэце твора, кампазіцыйнай ролі.
4. Раскрыццё значэння эпізоду ў характарыстыцы персанажаў. 
5. Тэкстуальны аналіз, асэнсаванне ролі мастацкіх сродкаў.
6. Фармуляванне абагульненняў або канкрэтызацыя высноў.
7. Тлумачэнне эпізоду як звяна ў цэласнай структуры твора.

У старэйшых класах, дзе вывучаюцца эпічныя творы вялікай формы, выкарыстоўваецца наступная метадычная схема  аналізу твора:

1. Агульная характарыстыка гістарычных абставін, у якіх быў напісаны твор або пра якія напісаны твор.
2. Месца твора ў сістэме літаратурнай дзейнасці пісьменніка.
3. Звесткі аб першай публікацыі твора, аб уплыве на свядомасць чытача, аб крытычных ацэнках твора (звяртаецца ўвага і  на новае прачытанне).
4. Характарыстыка:

- часу, падзей, персанажаў, якія апісваюцца ў творы;

- асаблівасцей сюжэта, кампазіцыі, стылю твора;

- праблематыкі, канфлікту;

- мастацкіх сродкаў;

- ідэйнага зместу твора.

5. Аналіз філасофскай канцэпцыі аўтара.

6. Месца твора ў гісторыі нацыянальнай і сусветнай літаратуры.

 

Спіс літаратуры

1. Карухіна, В.А. Урокі беларускай літаратуры ў 8 класе: вучэб.-метад. дапам. для наст. / В.А. Карухіна, П.І. Лявонава, І.М. Слесарава. – Мінск, 2006. – 214 с.
2. Русілка, В.І. Эпас, лірыка, драма: дыферэнцыяцыя метадаў і прыёмаў школьнага аналізу твораў / В.І. Русілка // Літаратурная адукацыя ў Беларусі на сучасным этапе: новыя падыходы і тэндэнцыі: зб. навук. арт. / уклад. А.І. Бельскі; рэдкал.: Г.У. Пальчык [і інш.]. – Мінск, 2008. – С. 171 – 174.
3. Восприятие и изучение произведений в их родовой и жанровой специфике // Методика преподавания литературы: в 2 ч. / под ред. О.Ю. Багдановой, В.Г. Маранцмана. – Москва, 1994. – Ч. 2. – 288 с.