Тэма:  Прыпеўкі (частушкі).

“Песні, знайце, - сэрца дар,

                  Шанаваць іх трэба”.

                                                  Я. Купала

Мэта: раскрыць сутнасць і назначэнне  прыпевак,  паказаць віды.

Задачы: - абагульніць веды вучняў аб прыпеўцы;

- развіваць пеўчыя ўменні (спяваць скора, лёгка, добра прагаворваць словы);

- развіваць творчыя здольнасці (ствараць песні, разыгрываць ролі);

- выхоўваць інтарэс і павагу да народнай песні;

- паказаць магчымасці і прыгажосць музычнай апрацоўкі;

- пазнаёміць з сучаснымі выканаўцамі беларускай музыкі.

Тып урока: развіццё тэмы.

Музычны матэрыял:

- “Спадчына”. Словы Я.Купалы, музыка І.Лучанка (у выкананні ансамбля “Песняры”).

- “Школьныя прыпеўкі”.

-  “Сабірайся ў госці, мой дзядок”. Беларуская народная песня.

-  “На вуліцы грымата”. Беларуская народная песня ў выкананні арт-групы “Беларусы”.

- “Гімн Беларусі”. Словы М.Клімковіча і У.Карызны, музыка Н.Сакалоўскага.

Абсталяванне ўрока: - табліцы з тэмай і эпіграфам;

-нотная табліца песні  “Школьныя прыпеўкі”;

- фотаафіша ансамбля “Песняры” (ці відэафільм);

- фотаафіша арт-групы “Беларусы”;

- карціна “Беларускія прыпеўкі” Р. Кудрэвіча (гл. “Беларускі савецкі жывапіс”. – Мн.: Беларусь, 1978);

- фоназапіс твораў: “Спадчына” , “На вуліцы грымата”,  “Гімн Беларусі”.

 

 Метадычная распрацоўка ўрока

 

Арганізацыйны момант.

Вучні ўваходзяць у клас пад песню “Спадчына” ў выкананні ансамбля “Песняры”,  слухаюць да канца.

- Вам спадабалася песня, пад якую вы ўвайшлі ў клас? (…).  Хто з вас слухаў яе раней і ведае, як яна называецца? (…).  Можа, распазналі, хто яе выконваў? (…).

Настаўнік паказвае афішу ансамбля “Песняры”, расказвае аб ім, гаворыць аб яго папулярнасці не толькі ў Беларусі, але і за яе межамі. Добра было б паказаць дзецям  відэафрагмент з фільму аб ансамблі.

- Вы не выпадкова ўвайшлі сёння ў клас пад песню “Спадчына”. Мы ж вядзем размову аб песеннай спадчыне беларускага народа! Прадоўжым знаёмства з неабрадавымі песнямі. Напомніце, што значыць “неабрадавыя?” (…).

Настаўнік вывешвае табліцу з тэмай папярэдняга ўрока: “Неабрадавыя песні: калыханкі, лірычныя, жартоўныя”.

- Звярніце ўвагу на эпіграф сённяшняга ўрока (вывешваецца таблічка):

“Песні, знайце, - сэрца дар,

Шанаваць іх трэба”

Я. Купала

- Што значыць “сэрца дар?” (…).  Так, народныя песні складаліся па-рознаму. Але заўсёды гэта рабілася “ад душы”,  “ад сэрца”,  калі прыходзіла натхненне і душа чалавека прасілася выказацца.

 

Творчасць вучняў.

- Ці было ў вас натхненне, калі вы самі стваралі дома песню? Хто хоча яе выканаць? (Вучні выконваюць свае песні).

- Вы, напэўна, адчулі, што складаць песню вельмі цяжка?! Народныя песні таму і жывуць так доўга, што выпакутаваны стваральнікамі. Яны настолькі праўдзіва перадаюць чалавечыя пачуцці, падзеі, што зразумелы ўсім людзям і любімы імі да гэтай пары.

 

Развіцце тэмы: “Песенная спадчына”.

- Зараз я выканаю песню, якую стварылі нашы сучаснікі…дзеці! Вызначыце яе від. (Выконваюцца “Школьныя прыпеўкі”).

- Гэта частушкі!

- Так! Іх яшчэ называюць прыпеўкамі. Як вы распазналі? (…).  Што ж гэта за песні – прыпеўкі? Хто ведае? (…).  Гэта таксама неабрадавыя песні (настаўнік чапляе картку са словам “прыпеўкі” да тэмы “Неабрадавыя песні: калыханкі, лірычныя, жартоўныя”).

-  Прыпеўка – караценькая, вясёлая песня, у якой высмейваюцца адмоўныя рысы чалавека, жыцця… Ёсць розныя прыпеўкі – хуткія, гарэзлівыя, заўзятыя (настаўнік іграе або спявае некалькі прыкладаў). А ёсць – лірычныя, нетараплівыя, задумлівыя (іграе прыклады). Паглядзіце на карціну Р. Кудрэвіча “Беларускія прыпеўкі”,  услухайцеся ў яе, пачуйце, якія прыпеўкі “гучаць?” (…).  У чым жа асаблівасці прыпеўкі? (У тым, што мелодыя і тэкст не звязаны паміж сабой: на вядомыя мелодыі складаюцца розныя па зместу тэксты).

 

Развучванне песні “Школьныя прыпеўкі”.

- Зараз вы праслухалі “Школьныя прыпеўкі”,  у якіх дзеці склалі свае словы на знаёмы  матыў (настаўнік яшчэ раз спявае 1 куплет). Развучым іх.

 

  

2. З звенявым у нас мучэнне:

    Днём і ноччу маецца,

    Не дае нам даручэнняў –

    Сам за ўсіх стараецца.

3. Эх, ты, Жора – галава:

    Колькі будзе дважды два?

    Ён і гэтак, ён і сяк,

    А таблічкі аніяк.

4. Як урокі ўсе зраблю,

    Кніжкі я чытаю,

    Гультаёў я не люблю,

    Усюды іх пазнаю.

Песня развучваецца з апорай на нотны запіс, каб пазбегнуць памылак у мелодыі (на слыху ў дзяцей розныя частушачныя мелодыі): называем ноты ў рытме, сальфеджыруем, спяваем са словамі. Спачатку трэба спяваць не хутка, выразна выдзяляць голасам кожны склад, як бы фіксаваць мелодыю, услухоўвацца ў яе і любавацца частушачнымі інтанацыямі. Калі песня будзе развучана, выканаць яе ў характары: хутка, гульнёва, лёгка, з патрэбнымі моўнымі інтанацыямі, магчыма, з выразнымі рухамі рук.

Хатняе заданне.

- Каб скласці добрую прыпеўку, трэба таксама мець да гэтага дар сэрца! Яно падказвае складальніку, як з дапамогай караценькай песні пазбавіць, напрыклад, сябра ад чагосьці дрэннага ў характары, або ў паводзінах і пры гэтым яго не пакрыўдзіць! Паспрабуйце дома скласці такую прыпеўку аб сваім сябры. (Можна на тэму: “Наш клас” , “Дзяўчынкі нашага класа”, “Хлопчыкі нашага класа”).

 

Выкананне песні “Сабірайся ў госці, мой дзядок”. Разыгрыванне песні па ролях.

- Якую вы ведаеце песню, блізкую па характару, настрою прыпеўкам? ( “Сабірайся ў госці, мой дзядок” ).

Спачатку песня выконваецца ўсім класам, а затым у форме дыялога. Важна, каб вучні выконвалі яе інтанацыйна выразна (з патрэбнымі інтанацыямі). Калі хопіць часу, можна песню разыграць (з атрыбутамі).

 

Слуханне песні “На вуліцы грымата”.

- А зараз паслухайце беларускую народную песню “На вуліцы грымата” і адкажыце: да якога віду неабрадавых песень яе можна аднесці: да лірычных, жартоўных ці прыпевак? А таксама звярніце ўвагу на тое, як яе выконваюць. (Слухаюць) .

- Гэта жартоўная песня!

- Чаму вы так лічыце? ( Яна блізкая па характару да песні “Сабірайся ў госці, мой дзядок!”. Яе выконвалі мужчынскія галасы… Гучыць па-сучаснаму… Спявалі на некалькі галасоў…).

-  Гэту песню выканала сучасная арт-група “Беларусы” (паказваецца фатаграфія ці афіша групы). Сапраўды, песня гучыць у сучаснай манеры, шматгалосна, без суправаджэння (а капэла). Гэта – апрацоўка народнай песні. А што значыць “апрацоўка,” хто зможа растлумачыць? (…). Сучасныя выканаўцы часта звяртаюцца да народнай песні і спяваюць яе на сучасны лад – перапрацоўваюць: упрыгожваюць мелодыю падгалоскамі (дабаўляюць яшчэ адну мелодыю, часта вельмі простую, якая спяваецца ніжэй або вышэй асноўнай мелодыі), развіваюць яе варыяцыйна (кожны куплет гучыць са змяненнямі) ці ў выглядзе канона (галасы спяваюць неадначасова, а нібы гуляюць у даганялкі), распісваюць на некалькі галасоў, прыдумваюць цікавае інструментальнае суправаджэнне і г.д. Апрацоўку песні “На вуліцы грымата” зрабіў кіраўнік групы “Беларусы” Валерый Шмат. Вы заўважылі, у пачатку песні чутны прыродныя гукі? Якія? (Гром).  Што гэта надало гучанню песні? (Праўдзівасць). Паслухайце яе яшчэ раз і адчуйце прыгажосць апрацоўкі. (Слухаюць). 

 

Вынік урока.

- Што можна сказаць аб беларускім народзе, праслухаўшы і выканаўшы жартоўныя песні і прыпеўкі? (…).

Урок заканчваецца выкананнем “Гімна Беларусі”.

 

Выхад з класа пад песню “Спадчына”.