2.1. Падставы класіфікацыі і віды крыніц права

 

Здавалася б, што праблему класіфікацыі крыніц права навукоўцы-юрысты павінны былі вывучыць дасканала, таму што ў юрыдычнай навуцы класіфікацыі дзяржаўна-прававых рэалій заўсёды надаецца пільная ўвага. Але ў выпадку з класіфікацыяй крыніц права справа выглядае інакш. Аналіз навуковай літаратуры сведчыць аб тым, што пытанне аб класіфікацыі крыніц права фактычна зводзіцца да класіфікацыі аднаго з відаў крыніц права – нарматыўнага прававога акта. Такі падыход характэрны для грунтоўных манаграфічных даследаванняў савецкага перыяду [1] і для не менш сур’ёзных даследаванняў «новага часу» [2]. 

Крыху іншую сітуацыю назіраем у падручніках, навучальных дапаможніках, тэкстах лекцый. Тут, як правіла, падкрэсліваецца значнасць праблемы класіфікацыі крыніц права, але яе выкладанне вельмі часта падмяняецца разглядам іншага пытання – праблемы вызначэння асобных відаў крыніц права, іх колькасці ў той ці іншай прававой сістэме (сям’і). Прычым такі падыход характэрны як для расійскіх [3–4], так і для беларускіх аўтараў [5–8 ]. І толькі ў грунтоўным навучальным дапаможніку М.М. Марчанкі, які прысвечаны выключна крыніцам права, дадзенае пытанне разглядаецца ў якасці самастойнай праблемы на прыкладзе рамана-германскай прававой сям’і. Аўтар прапануе некалькі крытэрыяў для падзелу ўсёй сістэмы крыніц права на асобныя групы, праўда, без іх падрабязнага тлумачэння [9].

Вядома, што класіфікацыя азначае падзел, размежаванне па групах, класах, разрадах [10, с. 238], а класіфікацыю крыніц права можна праводзіць на розных падставах. Паспрабуем разгледзець шэраг такіх падстаў, ажыццявіць класіфікацыю крыніц і сфармуліраваць праблемныя моманты, якія ўзнікаюць пры класіфікацыі па асобных параметрах (крытэрыях).

1) Па сферы паходжаннякрыніцы права падзяляюцца наўнутрыдзяржаўныя і міжнародна-прававыя. Гэта дзве самыя значныя групы крыніц права, якія розняцца паміж сабой па характары рэгулюемых грамадскіх адносінаў, па змесце фактараў, якія ўплываюць на іх паходжанне, па парадку і характары іх стварэння і па цэлым шэрагу іншых не менш значных параметраў. Цікава, што ў кожнай з адзначаных груп крыніц права выдзяляецца адныя і тыя ж віды крыніц права – прававы звычай, прававы прэцэдэнт, дагавор нарматыўнага зместу, дактрына (навука), свяшчэннае пісанне, нарматыўны прававы акт. Разам з тым, розніца ў механізмах стварэння (паходжання) крыніц права прыводзіць да таго, што ў групе нацыянальных крыніц права не існуе пастаяннага і стабільнага падзелу крыніц права на асноўныя і дадатковыя, у той час, як у групе міжнародна-прававых крыніц права падзел крыніц права на асноўныя і дадатковыя з’яўляецца больш стабільным і не залежыць ад тыпаў і відаў нацыянальных прававых сем’яў. Безумоўна, эвалюцыя паміж крыніцамі права назіраецца і сярод міжнародна-прававых крыніц, але яе фактары (прычыны) істотна адрозніваюцца ад прычын эвалюцыі (пераменаў) крыніц унутрыдзяржаўных.   

2) Па юрыдычнай значнасцікрыніцы права падзяляюццана асноўныя і дадатковыя. Гэта падзел крыніц права не па юрыдычнай сіле, да чаго мы прызвычаіліся, а менавіта па юрыдычнай значнасці.

У папярэдніх працах мной ужо разглядаліся падставы падзелу крыніц права на асноўныя (першасныя) і дадатковыя (другасныя). Адзначалася, што дадзеная класіфікацыя крыніц права з’яўляецца даволі «цьмянай», што не існуе аднастайнасці ў разуменні такога падзелу крыніц права. Прычым пасля тэрміна «асноўныя» ў дужках выкарыстоўваўся тэрмін «першасныя», а пасля тэрміна «дадатковыя» зноў-такі ў дужках ужываўся тэрмін «другасныя», як і наадварот [11–12]. У прынцыпе такая класіфікацыя крыніц права з’яўляецца правільнай, калі мець на ўвазе ролю і значнасць асобных відаў крыніц права пры рэгламентацыі грамадскіх адносінаў. Адны з іх рэгламентуюць грамадскія адносіны па сутнасці, у поўным аб’ёме і з’яўляюцца асноўнымі, а другія ўдакладняюць, канкрэтызуюць і дапаўняюць асноўныя крыніцы права, калі ў гэтых крыніцах права па нейкіх прычынах не сфармуляваны неабходныя нормы права ці асобныя моманты іх зместу, і таму з’яўляюцца дадатковымі крыніцамі права. Сёння ўяўляецца, што класіфікацыя крыніц права на асноўныя (першасныя) і дадатковыя (другасныя) з’яўляецца «комплекснай», а адзначаная сінанімія ў тэрмінах не садзейнічае далейшым даследаванням крыніц права, у прыватнасці, іх класіфікацыі. Падзел крыніц права на асноўныя і дадатковыя – гэта самастойная іх класіфікацыя, якая ў чымсьці перасякаецца з класіфікацыяй крыніц права на першасныя і другасныя, але поўнасцю з ёй не супадае.

Падзел крыніц права на асноўныя і дадатковыя ажыццяўляецца на падставе вядучасці (першынства) той ці іншай формы (іпастасі) права ў нацыянальнай прававой сістэме (сям’і) – прававых адносінаў, прававой свядомасці ці нарматыўнай часткі права. З кожнай формай (іпастассю) права найбольш шчыльна звязаны нейкія дзве крыніцы права з шасці. Так, з прававымі адносінамі, калі права існуе ў трох сваіх іпастасях (формах), найбольш шчыльна звязаны прававы звычай і прававы прэцэдэнт, з прававой свядомасцю – прававая дактрына (навука) і свяшчэннае пісанне, а з нарматыўнай часткай – нарматыўны прававы акт і дагавор нарматыўнага зместу. Перамены ў значнасці (вядучасці) формы (іпастасі) права прыводзяць да пераменаў у падзеле крыніц права на асноўныя і дадатковыя. Важна падкрэсліць, што асноўных крыніц права можа быць толькі дзве з шасці вядомых нам крыніц права, менавіта тыя дзве крыніцы права, якія найбольш шчыльна звязаны з вядучай формай (іпастассю) права. Астатнія ж чатыры з вядомых нам шасці крыніц права заўсёды будуць дадатковымі крыніцамі права.

3) Па гістарычных і функцыянальных параметрах крыніцы права падзяляюцца на першасныя і другасныя. На мой погляд, падзел крыніц права на першасныя і другасныя можна разглядаць у двух ракурсах – у гістарычным і функцыянальным. Падзел крыніц права на першасныя і другасныя ў гістарычным ракурсе таксама звязаны з суадносінамі паміж асноўнымі формамі (іпастасямі) права, але ў іншым плане. Першаснымі можна лічыць тыя віды крыніц права, якія сфармаваліся на самых ранніх этапах развіцця права, калі яно існавала ў форме «першасных» праваадносінаў. На дадзенай стадыі развіцця права ўзніклі і пераважна выкарыстоўваліся такія віды крыніц права, як прававы звычай, прававы прэцэдэнт і дагавор нарматыўнага зместу. Прычым прававы звычай і дагавор нарматыўнага зместу былі асноўнымі крыніцамі права, а прававы прэцэдэнт сфармаваўся і існаваў у якасці дадатковай крыніцы права. Бачна, што налічваецца тры першасныя крыніцы права.

Пасля таго, як сфармавалася другая іпастась (форма) права канчаткова ў якасці асобных і самастойных відаў крыніц права сфармаваліся прававая дактрына (навука) і свяшчэннае пісанне, а з фарміраваннем трэцяй формы (іпастасі) права ўзнікла і стала самастойнай яшчэ адна крыніца права – нарматыўны прававы акт. Усе віды крыніц права, якія канчаткова сфармаваліся пры ўзнікненні другой, а затым і трэцяй формы (іпастасі) права з’яўляюцца ў гістарычным ракурсе другаснымі відамі крыніц права. Бачна, што другасных крыніц права, таксама як і першасных, тры.

Такім чынам, відавочна розніца ў размежаванні крыніц права, якая існуе пры класіфікацыі крыніц права на першасныя і другасныя ў гістарычным ракурсе ў параўнанні з папярэдняй класіфікацыяй крыніц права на крыніцы асноўныя і дадатковыя. Калі ў папярэдняй класіфікацыі кожнай форме (іпастасі) права заўсёды адпавядаюць дзве асноўныя крыніцы права, то пры іх падзеле на першасныя і другасныя ў гістарычным ракурсе «першасным» прававым адносінам адпавядае тры крыніцы права, другой форме (іпастасі) права – дзве крыніцы і, нарэшце, трэцяй форме (іпастасі) права – адна крыніца права. Чаму і калі адбыліся такія перамены ў спалучанасці (сувязі) крыніц права з асноўнымі формамі (іпастасямі) права – пытанне, якое патрабуе дадатковых даследаванняў.

У функцыянальным зрэзе да першасных крыніц права адносяцца тыя іх віды, у якіх змяшчаюцца першасныя нормы права, нормы, у якіх фармуліруюцца адпраўныя, зыходныя для рэгулявання грамадскіх адносінаў прававыя палажэнні, нормы, якіх не існавала ў прававой сістэме да іх стварэння адпаведнымі структурамі. Звычайна такія палажэнні фармуліруюцца ў асноўных крыніцах права. Вось чаму дзве класіфікацыі – падзел крыніц на першасныя і другасныя, а таксама іх класіфікацыя на асноўныя і дадатковыя – вельмі шчыльна перасякаюцца. Разам з тым, далёка не заўсёды ў асноўных крыніцах права ўтрымліваюцца першасныя нормы права. Напрыклад, у пастановах Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь, змяшчаюцца як першасныя нормы права, г.зн. нормы, якіх раней у прававой сістэме краіны не існавала, так і тыя нормы права, якія першапачаткова былі замацаваны ў законах, дэкрэтах і указах, а затым былі прадубліраваны ў пастановах Савета Міністраў, і якія пагэтаму першаснымі нормамі права ўжо не з’яўляюцца. У той жа самы час шэраг першасных норм права можа быць сфармуляваны не ў асноўных, а ў дадатковых крыніцах права. Напрыклад, прававы прэцэдэнт у беларускай прававой сістэме, згодна з выказанай вышэй пазіцыяй аб яго прыродзе, павінен змяшчаць новую, першасную норму права, норму права, якой у нашай прававой сістэме да стварэння прававога прэцэдэнта не існавала ўвогулле, нават у асноўных крыніцах права.

4) Па юрыдычнай вазе крыніцы правападзяляюцца на галоўныя, асноўныя і дадатковыя. Калі падзел крыніц права на асноўныя і дадатковыя вызначаўся на падставе вядучасці той ці іншай іпастасі (формы) права і ажыццяўляўся згодна з крытэрыем юрыдычнай значнасці, то разглядаемы крытэрый падзелу – плошча «прававога поля», якую фактычна займае той ці іншы від крыніц права і якая характарызуе яе юрыдычную вагу. Калі вобразна ўявіць усю плошчу прававога поля, на якой адначасова змяшчаюцца ўсе віды крыніц права, а ўсе віды крыніц права ўявіць у якасці асобных пірамід, якія пабудаваны на падставе ўнутрывідавай іерархіі, то на плошчы прававога поля будзе адначасова размяшчацца шэраг пірамід рознай вышыні. Прычым самай высокай пірамідай будзе піраміда, якая прадстаўляе галоўную крыніцу права.

Усе астатнія піраміды будуць меншыя за галоўную піраміду (=крыніцу), а іх вышыня будзе залежаць ад шэрагу акалічнасцей. Так, піраміда з другога асноўнага, але не галоўнага віду крыніц права, будзе ўзвышацца над астатнімі, але саступаць па вышыні галоўнай пірамідзе. Значна ніжэйшымі за галоўную і другую асноўную будуць піраміды з дадатковых відаў крыніц права. У мэтах належнага ранжыравання асобных відаў крыніц права, якія выкарыстоўваюцца ў нацыянальнай прававой сістэме, можна было б таксама ужываць паняцце юрыдычнай сілы з удакладненнем – міжвідавая юрыдычная сіла. У такім разе паняцце юрыдычнай сілы ў традыцыйным сэнсе слова можна разглядаць у якасці тэарэтычнай канструкцыі, якая дазваляе ранжыраваць крыніцы права аднаго і таго ж віду, напрыклад, нарматыўныя прававыя акты, дагаворы нарматыўныга зместу, прэцэдэнты і г.д. Можна меркаваць, што юрыдычная сіла ў кожным асобным відзе крыніц права будзе мець свае адметнасці, якія абумоўлены спецыфічнымі іерархічнымі залежнасцямі, якія складваюцца ўнутры гэтых відаў крыніц права. А ў падмурку адзначаных іерархічных залежнасцяў будуць знаходзяцца спецыфічныя матэрыяльныя і фармальныя крытэрыі.

Сказанае азначае, што паняцце юрыдычнай сілы патрабуе далейшых даследаванняў і надалей яе нельга зводзіць да месца органаў дзяржавы, якія прымаюць адпаведныя крыніцы права, у механізме дзяржавы і вытлумачваць шэрагам дадатковых фармальных ці матэрыяльных крытэрыяў.

5) Па спосабах фіксацыі крыніцы права падзяляюцца на пісаныя і непісаныя. Крыніцы права – знешнюю форму існавання і замацавання дзеючага права, яго нормаў – асобныя аўтары падзяляць на пісьмовыя (пісаныя) і непісаныя. Зразумела, пісьмо – адзін з найважнейшых сродкаў фіксацыі, знешняга выражэння і замацавання дзеючага права. З дапамогай пісьма найважнейшая якасць права – фармальная азначанасць яго нормаў – атрымлівае належнае замацаванне. Разам з тым, значная частка нават сучаснага права выражаецца і праз іншыя формы – сімвалы, знакі і г.д., існуе ў форме непісаных прававых звычаяў, «джэнтльменскіх» дагавораў нарматыўнага зместу і г.д. Таму, напрыклад, такія крыніцы права, як прававы звычай, дагавор нарматыўнага зместу могуць быць пісанымі і непісанымі, існуюць, як у вуснай, так і пісьмовай форме. У гэтым сэнсе падзел крыніц права на пісаныя і непісаныя не з’яўляецца бездакорным. І калі класіфікацыя права ўвогуле на права пісанае і права непісанае мае канкрэтны змест і тэарэтыка-метадалагічную значнасць, то класіфікацыя яго крыніц па гэтай жа самай прымеце не мае канкрэтнага зместу, не падзяляе аднастайна крыніцы права на групы (віды) і таму патрабуе далейшых даследаванняў і дадатковых абгрунтаванняў.

6) Па спосабах надання юрыдычнай значначнасціасобныя аўтарыпадзяляюцькрыніцы права на афіцыйныя і неафіцыйныя.Але, як ўяўляецца, такі падзел крыніц права, гэтак жа сама, як і іх класіфікацыя на пісаныя і непісаныя, не з’яўляецца бездакорнай і выклікае шэраг пытанняў. Найперш,ці карэктна ўвогуле адносна рэзервуараў дзеючых норм права выкарыстоўваць паняцце (тэрмін) неафіцыйныя крыніцы права? Думаецца, што не карэктна, таму што ўсе крыніцы права з’яўляюцца афіцыйна прызнанымі «рэзервуарамі» дзеючага права і ўсе яны без выключэння з’яўляюцца абавязковымі для правапрымяняльнікаў, бо зразумела, што без афіцыйнага прызнання нейкай крыніцы права з боку дзяржавы – афіцыйнага прадстаўніка грамадства – ці самога грамадства ўвогуле ніякі «рэзервуар» нормаў права не стане крыніцай дзеючага права. Іншая справа, форма (спосаб) надання афіцыйнасці, а дакладней – юрыдычнай значнасці–  крыніцам права. Юрыдычная значнасць можа быць нададзена праз нарматыўна-прававое замацаванне афіцыйнага статусу крыніцы права альбо ў форме (шляхам) маўклівай згоды (санкцыі). Магчыма, лепшым варыянтам падзелу крыніц права па спосабах надання юрыдычнай значнасці быў бы іх падзел не на афіцыйныя і неафіцыйныя, а на нарматыўна замацаваныя і маўкліва прызнаваемыя(ці санкцыянаваныя). Магчымы і іншыя варыянты назваў для адпаведных груп крыніц права, якія атрыманы ў выніку іх класіфікацыі па форме (спосабах) надання юрыдычнай значнасці.

Калі нарматыўна-прававое замацаванне дзеючых відаў крыніц права робіцца ў Асноўным законе краіны (ці ў іншай крыніцы права), мы маем справу з цывілізаваным шляхам надання юрыдычнай значнасці асобным відам крыніц права, калі ж афіцыйнасць (=прызнаваемасць) ажыццяўляецца з маўклівай згоды дзяржавы і грамадства, мы маем справу ўмоўна з традыцыйным шляхам надання юрыдычнай значнасці. Найлепшым варыянтам цывілізаванага шляху надання юрыдычнай значнасці ўсёй сістэме крыніц права з’яўляецца распрацоўка спецыяльнага закона (кодэкса) аб крыніцах права. У Рэспубліцы Беларусь адначасова выкарыстоўваюцца два шляхі надання юрыдычнай значнасці крыніцам права. Да істотных элементаў цывілізаванага шляху мы можам аднесці нарматыўна-прававое замацаванне сістэмы дзеючых крыніц права ў Асноўным законе краіны, нарматыўна-прававое замацаванне іх асобных відаў у законе аб нарматыўных прававых актах і законе аб міжнародных дагаворах. Прыкладам традыцыйнага шляху надання юрыдычнай значнасці асобным крыніцам права ў беларускай прававой сістэме можна лічыць выкарыстанне ў якасці крыніц дзеючага нацыянальнага права шэрагу нарматыўных прававых актаў, якія выдаюцца кааператыўнымі і прафсаюзнымі органамі і арганізацыямі [13].

Памылкова адносіць да разглядаемай класіфікацыі і, адпаведна, уключаць у склад афіцыйных крыніц права афіцыйныя крыніцы апублікавання, афіцыйныя базы дадзеных прававой інфармацыі і г.д. Справа ў тым, што ўсе пералічаныя прававыя рэальнасці крыніцамі права не з’яўляюцца.

Гістарычны вопыт развіцця крыніц права сведчыць аб тым, што ў прававых сем’ях і нацыянальных прававых сістэмах існуюць крыніцы права, якія нельга аднесці да традыцыйных крыніц права. У айчыннай юрыдычнай навуцы дадзеная праблема спецыяльна не даследавалася, але разглядаліся асобныя аспекты нетыповых крыніц права [14], «актаў асобай формы» [15],  даследаваліся «мадыфікаваныя крыніцы права", у склад якіх было прапанавана ўключыць нарматыўныя акты, якія выдаюцца вышэйшымі органамі судовай улады [16 – 17]. Каб знайсці адпаведныя таксанамічныя адзінкі для крыніц права, якія па розных прычынах нельга аднесці да традыцыйных крыніц права, можна прапанаваць наступныя падставы класіфікацыі крыніц права.

7) Па распаўсюджанасці ў гістарычных і існуючых прававыхсем’ях крыніцы права падзяляюцца на традыцыйныя і нетрадыцыйныя. Традыцыйныя крыніцы сустракаюцца без выключэння ва ўсіх гістарычных і зараз існуючых прававых сем’ях. Межы дзеяння традыцыйных крыніц, іх падзел на асноўныя і дадатковыя мяняюцца ў кожнай прававой сям’і, яны могуць істотна адрознівацца, нават у асобных нацыянальных прававых сістэмах адной і той жа прававой сям’і, але набор традыцыйных крыніц права застаецца нязменным, у іх склад уваходзяць: прававы звычай, прававы прэцэдэнт, дагавор нарматыўнага зместу, дактрына (навука), свяшчэннае пісанне і нарматыўны прававы акт. Да нетрадыцыйных крыніц права можна аднесці ўсе астатнія крыніцы права, якія афіцыйна прызнаны ў якасці сховішча, рэзервуара дзеючых крыніц пазітыўнага права, але па большасці прыкмет не адпавядаюць традыцыйным крыніцам права.

8) У залежнасці ад тыпу і віду прававых сістэм крыніцы права падзяляюцца на тыповыя і нетыповыя.Падзел крыніц права натыповыя інетыповыяканкрэтызуе папярэднююкласіфікацыю на прадмет адпаведнасці традыцыйных і нетрадыцыйных крыніц права параметрам пэўнага тыпу і віду прававой сям’і. Калі суадносіны паміж традыцыйнымі і нетрадыцыйнымі крыніцамі права адпавядаюць структуры залежнасцяў, якія характэрны для тыпу і віду прававой сістэмы, яны адносяцца да тыповых крыніц права, а калі не адпавядаюць – да нетыповых. Такім чынам, да нетыповых крыніц права адносяцца тыя крыніцы права, якія не толькі па форме ці зместу, а галоўнае – па месцы ў сістэме крыніц права, нельга аднесці да пэўнага тыпу і віду прававых сістэм. Нетыповыя крыніцы права не ўпісваюцца ў структуру крыніц права, якая характэрна для тыпу і віду прававой сістэмы. Справа ў тым, што супарадкаванне асобных відаў крыніц права ў тыпах і відах прававых сем’яў падпарадкоўваецца глыбінным заканамернасцям, якія ўсталёўваюцца паміж асобнымі формамі існавання права і вызначальным чынам уплываюць на сувязі паміж асобнымі відамі крыніц права, на іх месца і ролю ў сістэме крыніц права. 

Да нетыповых крыніц права ў савецкай прававой сям’і адносіліся сумесныя Пастановы ЦК КПСС, Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР і Савета Міністраў СССР. Дадзеныя акты не ўзгадваліся ў Канстытуцыі СССР і статутных законах, але яны мелі вельмі важнае значэнне і звычайна прымаліся для вырашэння ключавых, прынцыповых пытанняў палітычнага і прававога развіцця краіны. У беларускай прававой сістэме да нетыповых крыніц права адносяцца дырэктывы Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. Іх прававая прырода будзе даследавана ў асобнай главе. Да нетыповых крыніц права мы не адносім нарматыўныя прававыя акты, якія выдаюцца органамі прафсаюзных арганізацый і органамі спажывецкай кааперацыі. Хоць яны і выдаюцца структурамі, якія ў рамана-германскай прававой сям’і звычайна не надзелены правам на іх выданне, але нарматыўныя прававыя акты, якія выдаюцца дадзенымі ўладнымі структурамі, цалкам упісваюцца ў дзеючую структуру крыніц пазітыўнага права, не займаюць у ёй асобнае месца і не выконваюць асобных функцый.

9) Па адпаведнасці пэўнай мадэлі крыніц праваўсе  крыніцы пазітыўнага правападзяляюцца на класічныя і мадыфікаваныя. Класіфікацыя крыніц права на дадзенай падставе канкрэтызуе папярэднюю, але не супадае з ёй. Падзел крыніц права на тыповыя і нетыповыя заснаваны на вывучэнні характарыстык, якія крыніцы права набываюць у тыпах і відах прававых сістэм праз сістэмна-структурныя сувязі. 

Падзел жа крыніц права на класічныя і мадыфікаваныя заснаваны на вывучэнні мадэльных параметраў асобных відаў традыцыйных крыніц права. Да класічных крыніц права адносяцца ўсе традыцыйныя крыніцы права, як асноўныя, так і дадатковыя. Да мадыфікаваных крыніц права адносяцца крыніцы пазітыўнага права, якія атрымліваюцца ў выніку трансфармацыі мадэлі традыцыйных крыніц права пад уздзеяннем пэўных фактараў. Мадыфікаваныя крыніцы права захоўваюць частку прымет традыцыйных крыніц права, але да гэтых прымет далучаюцца прыметы іншых прававых і палітыка-прававых рэальнасцяў. Пры характарыстыцы мадыфікаваных крыніц права, як правіла, вядома, прыметы якіх класічных крыніц права захоўваюцца ў мадыфікаваных крыніцах права, што дазваляе ацэньваць іх як варыянт, праяву асобных відаў традыцыйных крыніц права. Такім чынам, менавіта мадэль традыцыйных крыніц права з’яўляецца вырашальнай для аднясення ўсіх астатніх крыніц права да складу мадыфікаваных. У катэгорыю мадыфікаваных крыніц права адносяцца розныя па назве, паходжанні і функцыянальным прызначэнні крыніцы пазітыўнага права. Мадыфікацыя традыцыйных крыніц права адбываецца на самых розных падставах, якія патрабуюць спецыяльнага грунтоўнага даследавання. У дадзенай манаграфіі будуць разгледжаны толькі дзве групы мадыфікаваных крыніц права. Адна з іх атрымліваецца ў выніку арганічнага спалучэння прыкмет класічнай крыніцы права і індывідуальных прававых актаў. Гэта – заключэнні Канстытуцыйнага Суда Рэспублікі Беларусь. Заўважым, што размова ідзе не пра спалучэнне прыкмет класічных крыніц пазітыўнага права, а пра спалучэнне прыкмет класічнага віду крыніц права і прававых актаў якасна іншага зместу. Другую групу мадыфікаваных крыніц права складаюць пастановы Пленумаў Вярхоўнага і Вышэйшага Гаспадарчага Суда Рэспублікі Беларусь. Гэта група мадыфікаваных крыніц пазітыўнага права выконвае асобныя функцыі ў сістэме крыніц беларускага права

Мадыфікаваныя крыніцы права адрозніваюцца ад дадатковых крыніц права. Справа ў тым, што на падставе дадатковых крыніц права можна вырашаць асобныя прававыя пытанні па сутнасці. Напрыклад, у адпаведнасці з мясцовым звычаем, які ўзгадваецца ў арт. 222 ГК Рэспублікі Беларусь, можна набыць ва ўласнасць ягады, рыбу, жывёл і іншыя рэчы. На падставе ж заключэнняў Канстытуцыйнага Суда Рэспублікі Беларусь і пастаноў Пленумаў Вярхоўнага і Вышэйшага Гаспадарчага Суда Рэспублікі Беларусь нельга вырашыць ніводнага самастойнага прававога пытання.