§ 12. DECLINATIO PRIMA (ПЕРШАЕ СКЛАНЕННЕ)
(аснова[1] на ā)
Да першага скланення адносяцца, у асноўным, назоўнікі жаночага роду з канчаткамі -а ў Nom. sing., -ae - у Gen. sing. Напрыклад:
|
aqua, ae f |
- вада |
|
lingua, ae f |
- мова, язык |
|
magistra, ae f |
- настаўніца |
|
terra, ae f |
- зямля |
|
vita, ae f |
- жыццё |
Да першага скланення адносяцца некаторыя назоўнікі мужчынскага роду, якія азначаюць асобаў мужчынскага полу, назвы прафесій (род заняткаў):
|
agricola, ae m |
- земляроб |
|
incola, ae m |
- жыхар |
|
nauta, ae m |
- марак |
|
poēta, ae m |
- паэт |
|
scriba, ae m |
- пісар |
а таксама этнонімы: Celta, ae m (кельт), Persa, ae m (перс), Scytha, ae m (скіф) і інш.
|
|
s i n g u l ā r i s |
p l u r ā l i s |
||
|
Nom. |
terr-ă |
poēt-ă |
terr-ae |
poēt-ae |
|
Gen. |
terr-ae |
poēt-ae |
terr-ārum |
poēt-ārum |
|
Dat. |
terr-ae |
poēt-ae |
terr-īs |
poēt-īs |
|
Acc. |
terr-ăm |
poēt-ăm |
terr-ās |
poēt-ās |
|
Abl. |
terr-ā |
poēt-ā |
terr-īs |
poēt-īs |
|
Voc. |
terr-ă |
poēt-ă |
terr-ae |
poēt-ae |
Да першага скланення адносяцца таксама грэчаскія назоўнікі, якія ў некаторых склонах захавалі грэчаскія канчаткі:
– жаночага роду з канчаткамі ў Nom. sing. -ē, Gen. sing. - -ēs. Напрыклад:
|
aloё, es f |
- алоэ |
|
arachne, es f |
- павук |
|
epitome, es f |
- выцяг, кароткі выклад |
|
hippace, es f |
- сыр з кабылінага малака |
|
hippophaё, es f |
- абляпіха |
|
hyle, es f |
- матэрыя, рэчыва |
|
Niobe, es f |
- Ніоба, дачка Тантала, жонка фіванскага цара Амфіёна |
– мужчынскага роду, якія ў Nom. sing. заканчваюцца на -ēs, а ў Gen. sing. - на -ae. Напрыклад:
|
diabētes, ae m |
- вадапад’ёмная трубка, лівар (сіфон) |
|
dioecētes, ae m |
- скарбнік |
|
hoplītes, ae m |
- гапліт, цяжкаўзброены воін |
|
hypocrites, ae m |
- крывадушнік, аблуднік |
|
idiōtes, ae m |
- неадукаваны чалавек, невуч |
|
palaestes, ae m |
- змагар, атлет |
|
zelōtes, ae m |
- зілот, прыхільнік, паклоннік |
s i n g u l ā r i s
|
|
f –ē |
m –ēs |
|
Nom. |
arachn-ē |
hoplit-ēs |
|
Gen. |
arachn-ēs |
hoplit-ae |
|
Dat. |
arachn-ae |
hoplit-ae |
|
Acc. |
arachn-ēn |
hoplit-ēn |
|
Abl. |
arachn-ē |
hoplit-ē |
|
Voc. |
= Nom. |
|
У множным ліку гэтыя назоўнікі скланяюцца па правіле першага скланення.
Па першым скланенні скланяюцца таксама прыметнікі жаночага роду на -ă. Яны дапасоўваюцца да назоўнікаў у родзе, склоне і ліку, прычым ужываюцца пасля іх. Напрыклад:
|
|
sing. |
plur. |
|
Nom. |
lingu-ă antīqu-ă |
lingu-ae antīqu-ae |
|
Gen. |
lingu-ae antīqu-ae |
lingu-ārum antiqu-ārum |
|
Dat. |
lingu-ae antīqu-ae |
lingu-īs antīqu-īs |
|
Acc. |
lingu-ăm antīqu-ăm |
lingu-ās antīqu-ās |
|
Abl. |
lingu-ā antīqu-ā |
lingu-īs antīqu-īs |
[1] Гістарычную аснову знаходзім у Gen. plur. кожнага скланення.