§ 81. УТВАРЭННЕ ПРЫСЛОЎЯЎ

 

Прыслоўі бываюць самастойныя: diu - доўга, saepe - часта, ita - так, satis - дастаткова, але часцей яны ўтвараюцца ад зменных часцін мовы (пераважна ад прыметнікаў).

Ад прыметнікаў першай групы прыслоўі ўтвараюцца пры дапамозе канчатка -ē[1]. Напрыклад: 

 

longus, a, um	- доўгі	long-e	- доўга
liber, era, erum	- вольны	liber-e	- вольна
pulcher, chra, chrum	- прыгожы	pulchr-e	- прыгожа
malus, a, um	- дрэнны	mal-e	- дрэнна

 

Некаторыя прыметнікі І-ІІ скланенняў утвараюць прыслоўі пры дапамозе канчатка -ō: 

 

cito	- хутка	primo	- па-першае, спачатку
sero	- позна	subito	- раптоўна
modo	- толькі	merito	- заслужана і інш.

 

Ёсць выпадкі ўжывання паралельных форм: tuto, tute - бяспечна; vero, vere - сапраўды; raro, rare - рэдка; certo, certe - напэўна; crebro, crebre - часта.

Ад прыметнікаў ІІІ скланення прыслоўі ўтвараюцца пры дапамозе суфікса -ĭterабо -er (калі аснова заканчваецца на -nt). Напрыклад: 

 

acer, acris, acre	- востры	acr-iter	- востра
fortis, e	- храбры	fort-iter	- храбра
felix, īcis	- шчаслівы	felic-iter	- шчасліва
gracilis, e	- зграбны	gracil-iter	- зграбна
sapiens, entis	- мудры, разумны	sapient-er	- мудра, разумна

 

Заўвага. Сустракаюцца выпадкі ўтварэння прыслоўяў пры дапамозе суфікса -ĭter ад прыметнікаў І-ІІ скланенняў: firmus, a, um (моцны, цвёрды) - firme, firmiter (моцна, цвёрда), largus, a, um (багаты, шчодры) - large, largiter (багата, шчодра), humānus, a, um (чалавечы) - humāne, humaniter (па-чалавечы), alius, a, ud (іншы) - aliter (інакш, па-іншаму).

 

Ад некаторых прыметнікаў утвараюцца сінкапаваныя[2] формы прыслоўяў: 

 

audax, ācis	- смелы	audacter (рэдка audaciter)	- смела
difficilis, e	- цяжкі	difficulter (замест difficiliter)	- цяжка
sollers, ertis	- умелы	sollerter (замест sollertiter)	- умела
validus, a, um	- моцны	valde (замест valide)	- моцна

 

У значэнні прыслоўяў часта ўжываецца Acc. sing. neutrum: multum - многа, paulum - нямнога, няшмат, certum - напэўна і інш.

Не ўсе прыслоўі ў лацінскай мове ўтвараюцца па агульным правіле. Сустракаюцца таксама некаторыя на -tim (paulātim - патроху, паступова, partim - часткова, separatim - асобна), -tus (antiquitus - здаўна, radicitus - з коранем, да канца, penitus - цалкам, зусім, intus - усярэдзіне, humanitus - па-чалавечы), складаныя з часткай per (nuper - нядаўна, semper - заўсёды, parumper - на кароткі час) і інш.