§ 97. CONIUGATIO (I) PERIPHRASTICA ACTĪVA

(АПІСАЛЬНАЕ СПРАЖЭННЕ (ПЕРШАЕ)

АКТЫЎНАГА СТАНУ)

 

Аднак, як правіла, дзеепрыметнік будучага часу актыўнага стану ўжываецца з дзеясловам sum, esse, fui ва ўсіх часах, ліках і ладах (акрамя загаднага), і пры гэтым ён утварае так званае I (актыўнае) апісальнае спражэнне.

Як і part. fut. act., coniugatio periphrastica actīva выражае намер, жаданне, гатоўнасць да дзеяння.

 

Praesens indicatīvi coniugatiōnis periphrasticae actīvae 

 

	sing.	plur.
1	paratūrus, a, um sum	paratūri, ae, a sumus
2	paratūrus, a, um es	paratūri, ae, a estis
3	paratūrus, a, um est	paratūri, ae, a sunt яны маюць намер (жадаюць) рыхтаваць (падрыхтаваць)

 

Imperfectum indicatīvi coniugatiōnis periphrasticae actīvae 

 

	sing.	plur.
1	paratūrus, a, um eram	paratūri, ae, a erāmus
2	paratūrus, a, um eras	paratūri, ae, a erātis
3	paratūrus, a, um erat	paratūri, ae, a erant яны мелі намер (жадалі) рыхтаваць (падрыхтаваць)

 

Futūrum I indicatīvi coniugatiōnis periphrasticae actīvae

 

	sing.	plur.
1	paratūrus, a, um ero	paratūri, ae, a erĭmus
2	paratūrus, a, um eris	paratūri, ae, a erĭtis
3	paratūrus, a, um erit	paratūri, ae, a erunt яны будуць мець намер (будуць жадаць) рыхтаваць (падрыхтаваць)

 

Perfectum indicatīvi coniugatiōnis periphrasticae actīvae 

 

	sing.	plur.
1	paratūrus, a, um fui	paratūri, ae, a fuĭmus
2	paratūrus, a, um fuisti	paratūri, ae, a fuistis
3	paratūrus, a, um fuit	paratūri, ae, a fuērunt яны мелі намер (пажадалі) падрыхтаваць

 

Plusquamperfectum indicatīvi coniugatiōnis periphrasticae actīvae 

 

	sing.	plur.
1	paratūrus, a, um fuěram	paratūri, ae, a fuerāmus
2	paratūrus, a, um fuěras	paratūri, ae, a fuerātis
3	paratūrus, a, um fuěrat	paratūri, ae, a fuěrant яны мелі намер (пажадалі) падрыхтаваць (раней)

 

Futūrum II indicatīvi coniugatiōnis periphrasticae actīvae 

 

	sing.	plur.
1	paratūrus, a, um fuěro	paratūri, ae, a fuerĭmus
2	paratūrus, a, um fuěris	paratūri, ae, a fuerĭtis
3	paratūrus, a, um fuěrit	paratūri, ae, a fuěrint яны будуць мець намер (пажадаюць) падрыхтаваць

 

Praesens coniunctīvi coniugatiōnis periphrasticae actīvae 

 

	sing.	plur.
1	paratūrus, a, um sim	paratūri, ae, a simus
2	paratūrus, a, um sis	paratūri, ae, a sitis
3	paratūrus, a, um sit	paratūri, ae, a sint

 

Imperfectum coiunctīvi coniugatiōnis periphrasticae actīvae 

 

	sing.	plur.
1	paratūrus, a, um essem	paratūri, ae, a essēmus
2	paratūrus, a, um esses	paratūri, ae, a essētis
3	paratūrus, a, um esset	paratūri, ae, a essent

 

 

Perfectum coniunctīvi coniugatiōnis periphrasticae actīvae 

 

	sing.	plur.
1	paratūrus, a, um fuěrim	paratūri, ae, a fuerĭmus
2	paratūrus, a, um fuěris	paratūri, ae, a fuerĭtis
3	paratūrus, a, um fuěrit	paratūri, ae, a fuerint

 

Plusquamperfectum coniunctīvi coniugatiōnis periphrasticae actīvae 

 

	sing.	plur.
1	paratūrus, a, um fuissem	paratūri, ae, a fuissēmus
2	paratūrus, a, um fuisses	paratūri, ae, a fuissētis
3	paratūrus, a, um fuisset	paratūri, ae, a fuissent

 

Формы ўмоўнага ладу, як правіла, ужываюцца ў даданых сказах і перакладаюцца на беларускую мову часцей абвесным ладам.

 

Infinitīvus praesentis coniugatiōnis periphrasticae actīvae 

 

paratūrus, a, um esse

- мець намер рыхтаваць, падрыхтаваць (у цяперашнім)

 

Infinitīvus perfecti coniugatiōnis periphrasticae actīvae 

 

paratūrus, a, um fuisse

- мець намер (жадаць) рыхтаваць, падрыхтаваць (у мінулым)

 

Гэтыя неазначальныя формы ўжываюцца ў зваротах Acc. (Nom.) cum  infinitīvo[1].

 

Практыкаванні

1. Утварыць герундый ад дзеясловаў і праскланяць:pellere, facere, mutāre, exercēre, superāre, delēre, cupere, sentīre, accusāre, agere, finīre, colere, dăre, imperāre, studēre.

 

2. Утварыць participiumfutūriactīvi і перакласці: orno, 1; scribo, ere, scripsi, scriptum; do, dare, dedi, datum; finio, 4; exerceo, ēre, ui, itum; mitto, ere, misi, missum; munio, 4; rogo, 1; defendo, ere, ndi, nsum; vinco, ere, vici, victum.

 

3. Назваць дзеяслоўныя формы: lectūra sunt, imperatūrus eram, cultūrum eris, actūri fuērunt, structūra fuerātis, statūrae fuerimus, auditūrum fuisse, ornatūras esse, nominatūra fui, appellatūrus es, gestūri erunt, visūrum eris.

 

4. Праспрагаць дзеясловы з тэксту ва ўсіх часах першага апісальнага спражэння і ўтварыць ад іх усе вядомыя формы інфінітыва.

 

1. Перакласці:

а) з лацінскай мовы: 1. Helvetii e patria demigratūri oppida sua omnia incendērunt. 2. Milites nostri venērunt cives suos liberatūri. 3. Ave, imperātor, moritūri te salūtant. 4. Cn. Marcius Coriolānus ad urbem accessit patriam et cives oppugnatūrus. 5. Cum apes avolatūrae sunt, consonant vehementer. 6. Hannibal nunquam cum Romānis pacem compositūrus fuit. 7. Aves dormitūrae caput sub alas abscondunt.8. Magna pars hominum, cum navigatūri sunt, de tempestāte non cogitant. 9. Catilīna eiusque socii bellum civīle motūri erant.10. Omnibus hominibus innāta est cupiditas discendi. 11. Sapientia est ars bene beatēque vivendi. 12. Orator est vir bonus dicendi perītus. 13. Audendo et agendo res publica Romāna crevit. 14. Ignoscendo malis nocēmus bonis. 15. Legendi semper occasio est, audiendi non semper. 16. Ex omnibus nostris sensibus sensus videndi acerrimus est. 17. Legere utile est, legendo libros docēmur et delectāmur. 18. Caesar aciem instruxit, hostibus pugnandi potestātem fecit. 19. Avāri homines non solum libidine augendi cruciantur, sed etiam amittendi metu. 20. Optimus est orator, qui dicendo animos audientium et docet, et delectat, et permovet. 21. Plus in metuendo mali est, quam ipso illo, quod timētur. 22. Demosthenes in dicendo non tam dicax fuit, quam facētus. 23. Ut ad cursum equus, ad arandum bos, ad indagandum canis, sic homo ad duas res, ad intellegendum et agendum natus est. 24. In rebus tam sevēris non est iocandi locus. 25. Iuppiter nonnullo magis hominem servāvit a ceteris animalibus, quam dicendi facultāte. 26. Leges Lycurgi laboribus educābant iuventūtem: venando, currendo, natando, esuriendo, sitiendo. 27. Scribendo dicimus diligentius, dicendo scribimus facilius. 28. Iniuriam qui factūrus est, iam facit. 29. Non modo ars dicendi, sed etiam ars tacendi difficillima est. 30. Non solum ad discendum propensi sumus, sed etiam ad docendum. 31. Breve tempus aetātis satis longum est ad bene honestēque vivendum. 32. Helvetii omne frumentum incendērunt, praeterquam quod secum portatūri erant. 33. Caesar pontem trans Rhenum factūrus et exercitum suum in Germaniam ductūrus erat. 34. Classis idoneam ad navigandum tempestātem expectābat. 35. Ad Caesarem legāti Gallōrum in castra venērunt colloquendi causa. 36. Vobiscum iter factūri sumus. 37. Alexander excursūrus cum valida manu fuerat ad Athēnas. 38. Omnes artes aliter ab iis tractantur, qui eas ad usum transferunt, aliter ab iis, qui ipsārum artium tractātu delectāti, nihil aliud in vita sunt actūri.

б) на лацінскую мову: 1. Мы маем намер чытаць кнігі аб старажытным Рыме. 2. Я маю намер чытаць кнігу, якую мне даў бацька. 3. Я меў намер адправіцца да цябе, калі да мяне прыйшоў бацька. 4. Розум чалавека корміцца вучэннем і разважаннем. 5. Юнакі ўзмацняюць целы плаваннем. 6. Ніякі ўзрост не ёсць познім для навучання. 7. Я буду дапамагаць або ўцяшэннем, або парадай, або справай. 8. Дарый заахвоціў сваіх да храбрага змагання. 9. У спрэчцы (gerundium) нараджаецца ісціна. 10. Умельства пісьма было знойдзена фінікійцамі.

 

DeHerodŏto

Herodŏtus Halicarnassius discendi causā terras remotissĭmas peragrāvit; multa enim discĭmus peregrinando et videndo et audiendo.

Inerat in eo studium peregrinandi maxĭmum. Herodŏtus in Aegyptum vēnit ibique a sacerdotĭbus multa didĭcit. Aegyptii enim scribendi, pingendi, sculpendi perīti erant; medĭci arte medendi florēbant. Inde ad Phoenīces pervēnit, a quibus ars scribendi inventa est. Deinde Herodŏtus Babyloniam adiit, ubi incŏlae irrigando agros et hortos fertiliōres reddēbant. Postea Herodŏtus domum revertit.

 

Крылатыя выразы 

Docendo discimus.	Навучаннем мы вучымся.
Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo.	Кропля точыць камень не сілай, а частым паданнем.
Homo scribendi perītus.	Чалавек вопытны ў пісанні.
Modus vivendi.	Спосаб жыцця.
Scribitur ad narrandum, non ad probandum.	Пішуць для таго, каб расказаць, а не для таго, каб даказаць.
Ave, Caesar, moritūri te salūtant.	Будзь здаровы, Цэзар, тыя, што маюць намер памерці, вітаюць цябе.