§ 87. ДАПАСАВАННЕ ЛІЧЭБНІКАЎ ДА НАЗОЎНІКАЎ

 

Колькасныя лічэбнікі ў лацінскай мове выконваюць функцыю азначэння пры назоўніках, таму скланяльныя лічэбнікі дапасуюцца да іх у склоне, родзе і ліку, нескланяльныя - не ўплываюць на склон галоўнага слова. Напрыклад: unus homo (адзін чалавек), unīus puellae (адной дзяўчынкі), duo libri (дзве кнігі), decem milites (дзесяць воінаў).

Лічэбнік mille звычайна таксама не ўплывае на склон азначаемага назоўніка: mille homines (тысяча чалавек), але зрэдку ён можа ўжывацца як назоўнік, ад якога залежыць родны склон: mille hominum. У множным ліку гэты лічэбнік milia заўсёды кіруе родным склонам: tria milia librōrum (тры тысячы кніг).

 

Практыкаванні

1. Перакласці словазлучэнні: 2 кнігі, 20 чалавек, 5 грамадзян, 1 апавяданне, 3 рады, 10 мужчын, 3 прычыны, 2 рукі,  2 тысячы, 4 тысячы грамадзян.

 

2. Утварыць словазлучэнні і праскланяць іх: unus, a, um - litterae, ārum f; duo, duae, duo - amīcus, i m; tres, tria - annus, i m; unus, a, um - castra, ōrum n; duo, duae, duo - res, rei f; unus, a, um - exemplar, āris n; tres, tria - genus, eris n; duo, duae, duo - proelium, i n.

 

3. Запісаць па-лацінску: 8+10= ; 25-6= ; 30-2= ; 18+1= ; 2+3= ; 3-1= ; 20-4= ; 15+5= ; 5+1= ; 6-2= ; 22-8= ; 5+4= ; 16-9= .

 

4. Перакласці:

а) з лацінскай мовы: 1. Amīcus est unus animus in duōbus corporibus. 2. In exercitu Hannibalis erant triginta septem elephanti.  3. Cerberus, inferōrum custos, tria capita habēbat. 4. Hydra novem capita habēbat: ex his octo mortalia erant, unum immortāle. 5. Duas tantum res populus Romānus optat: panem et circenses. 6. Duo milia militum defendunt urbem. 7. Roma antīqua quattuordecim milia passuum a mari afuit. 8. In Graeco dramate fere tres persōnae solae agunt: quarta semper muta. Membra comoediārum sunt tria: diverbium, canticum, mutātis modis canticum. 9. Condita est Carthāgo septuaginta duōbus annis ante, quam Roma. 10. Iussu Caesaris Bellovaci sescentos obsides ei dedērunt. 11. Februarius duodetriginta vel undetriginta dies habet. 12. Citharista quidam, Stratonicus nomine, in schola sua novem Musārum simulācra et Apollinis statuam habēbat, discipulos vero duos. Interrogātus aliquando ab amīcis: «Quot discipulos habes?» Ille «Deōrum, - inquit, - auxilio duodecim». 13. In legiōne Romāna Caesaris temporibus sex milia militum erant. 14. Classem septuaginta navium Miltiades habēbat. 15. Duo, cum faciunt idem, non est idem. 16. Regnum Romānum ducentos quadraginta quattuor annos viguit. 17. Quadringentos duodeoctoginta annos res publica Romāna a consulibus gubernāta est. 18. In legiōne Romāna decem erant cohortes, in cohorte tres manipuli, in manipulo duae centuriae; primo centuria centum milites habēbat, deinde quadraginta. 19. Nemo potest dominis pariter servīre duōbus. 20. Duārum civitātum civis esse nostro iure nemo potest. 21. «Novem doctae sorōres» - ita Musas nominābant. 22. Tria genera aquārum sunt: maris, fontium, fluviōrum. 23. Fines Helvetiōrum in longitudinem milia passuum ducenta sexaginta, in latitudinem centum octoginta patēbant. 24. Ovidius scripsit quattuor libros Epistulārum ex Ponto. 25. In pugna Marathonia occīsi sunt e numero Persārum, ut rerum scriptōres antīqui tradunt, sex milia et quadringenti, e numero Atheniensium - centum nonaginta duo. 26. Titus Maccius Plautus annos undeseptuaginta vixit et circiter centum quadraginta fabulas scripsit. 27. Res publica Romāna igitur quingentos fere annos a consulibus gesta est. 28. Romāni tria bella cum Carthaginiensibus gessērunt. 29. Bias, unus e septem sapientibus dixit: «Omnia mea mecum porto».

б) на лацінскую мову:1. Год мае 12 месяцаў або 365 дзён. 2. Адны месяцы маюць 30 дзён, іншыя - 31. 3. У Марафонскай бітве загінула 6400 персаў. 4. Ёсць чатыры пары года: вясна, лета, восень, зіма. 5. Ромул царстваваў 37 гадоў. 6. Рым быў заснаваны ў 753 годзе. 7. Шэсць месяцаў - палова года. 8. Мы маем дзве нагі, дзве рукі, два вока, адзін нос. 10. Рым быў размешчаны на сямі ўзгорках. 11. Было сем рымскіх цароў.

 

De L. Sicinio Dentāto

L. Sicinius Dentātus strenuus bellātor fuit atque ob ingentem fortitudinem appellātus est Achilles Romānus. Is pugnāvit in hostem centum et viginti proeliis, cicatrīcem aversam nullam, adversas quinque et quadraginta habuit, corōnis donātus est aureis octo, obsidionāli una, muralibus tribus, civicis quattuordecim, torquibus tribus et octoginta, armillis plus quam sexaginta, hastis duodeviginti. Triumphāvit cum imperatoribus suis triumphos novem.

 

Крылатыя выразы 

Duo cum faciunt idem, non est idem.	Калі двое робяць адно і тое ж, гэта ўжо не адно і тое ж.
Testis unus, testis nullus.	Адзін сведка – не сведка.
Tres faciunt collegium.	Трое складаюць калегію.