§ 70. СІНКАПІРАВАНЫЯ ФОРМЫ

 

Поруч з дзеяслоўнымі формамі ў сістэме перфекта, утворанымі згодна з правіламі, сустракаюцца больш кароткія формы, якія называюцца сінкапіраванымі (грэч. ἡ συγκοπή – усячэнне, скарачэнне).

1. Паміж аднолькавымі галоснымі -v- выпадае, галосныя ж зліваюцца: consueram < consueveram. Па аналогіі ўзнікаюць наступныя паралельныя формы: consuesse i consuevisse. Такія ж формы з -vi-, -ve- і без іх сустракаюцца і ў дзеясловаў з другімі асновамі, напрыклад: ад дзеяслова nosсo поруч з формамі novisti, noveram, novisse і г.д. ужываюцца формы nosti, noram, nosse і г.д.; ад laudo: laudavisti i laudasti і г.д.
2. Дзеясловы з перфектам на -ivi- могуць мець і формы без -v-, але без зліцця галосных: audi(v)i, audi(v)eram, audi(v)ērunt і г.д.
3. Дзеясловы, перфект якіх заканчваецца на –si, дапускаюць поруч з dixisti, dixisse і г.д. формы dixti, dixe і г.д.

 

Практыкаванні

1. Вызначыць час, асобу, лік дзеясловаў: fuěro, misěras, dedĭmus, habui, servavěrit, finivērunt, sensit, duxerātis, dixistis, cepěras, posuěrint, stetěram, legerĭmus, fuistis, dederāmus, fuěrant, fecistis.

 

2. Праспрагаць дзеясловы ў perfectum, plusquamperfectum, futūrumIIindicatīviactīvi; перакласці 3 асобу мн. ліку: do, struo, sum, sto, finio, rapio, sentio, deleo, vinco, lego, pono, colo, voco, mitto, dico, porto, peto, gero.

 

3. Перакласці:

а) з лацінскай мовы: 1. Hannibal primus copias suas trans Alpes, quas nemo unquam cum exercitu ante eum superaverat, in Italiam traduxit. 2. Romāni leges, quas senātus populusque sanxerat, aёneis tabulis incīdērunt. 3. Democritus cui pater ingentes divitias reliquerat, omne fere patrimonium suum civibus donāvit. 4. Graeci deōrum honōres tribuēbant iis viris, qui tyrannos necaverant. 5. Diogenes virum doctum, qui de caelestibus multa narraverat, interrogāvit: «Quando tu de caelo descendisti?» 6. Philippus, rex Macedonum, Lacedaemoniis scripsit: «Si in Laconicam venero, finibus vos exturbābo». Lacedaemonii rescripsērunt: «Si». 7. Homo quidam servum genere Lacedaemonium interrogāvit: «Probusne eris, si te emero?» Ille: «Etiam si non emeris». 8. Horatio Cocliti, quod insigni fortitudine Romam servaverat, cives grati aёneam statuam collocavērunt. 9. Socrates verba, quae ei orātor praeclārus scripserat, in iudicio non dixit, sed suis verbis se defendit. 10. Caesar multos eōrum, quos armis vicerat, clementia et liberalitāte devincīre studēbat. 11. Scipiōnis filiae ex aerario dotem accepērunt, quia nihil illis reliquerat pater. 12. Caesar omnibus, qui arma tulerant, vitam concessit. 13. Respondēbo tibi, sed non ante, quam tu ipse mihi responderis. 14. Xerxes, postquam Thermopylas expugnaverat, urbem Athēnas incendio delēvit. 15. Romāni urbem, quam hostes muniverant, post longam obsidiōnem expugnavērunt et diruērunt. 16. Casticus in Sequanis regnum, quod pater ante habuerat, occupāre studēbat. 17. Si te rogavero, nonne respondēbis? 18. Nioba mulieres sacrificantes Latōnae vituperāvit: «Spectāte liberos. Latōnam orbam appellabitis, si mecum eam comparaveritis». 19. Caesar ei munitiōni, quam fecerat, Titum Labiēnum legātum praefēcit. 20. Hostes Capitolium, arcem Romanōrum, non expugnavērunt, nam defensōres eius clamōrem anserum audiverant. 21. Helvetii iam per angustias et fines Sequanōrum suas copias traduxerant et in Haeduōrum fines pervenerant eorumque agros vastābant. 22. Leonidas, rex Lacedaemoniōrum, regi Persārum, qui scripserat: «Mitte arma!» rescripsit: «Veni et sume». 23. Galli, qui non longe a Roma castra posuerant, in urbem eo die non intrāre constituērunt. 24. Polycratem Samium felīcem appellābant: nullum malum acciderat ei, nisi quod anulum, quo delectabātur, in mari abiecerat. Eum tamen postero die in alvo piscis repperit.

б) на лацінскую мову: 1. Фемістокл аднавіў сцены, якія персы разбурылі. 2. Аляксандр разбурыў Фівы, якія доўга працвіталі. 3. Кнігу, якую ты мне прышлеш, я ахвотна прачытаю. 4. Вы зменіце думку, калі ўсё пачуеце. 5. Калі ворагі захопяць горад, знішчаць яго. 6. Калі мы прыйдзем у Рым, я напішу табе.      7. Рымляне забілі галаў, якія ўварваліся ў Італію. 8. Ты ўчора абяцаў прыйсці да мяне, але не прыйшоў.

 

De Promētheo

Promētheus auxilio Minervae homĭnes ex terra et aqua fecerat et de genere humāno bene meruit. Di saepe Prometheum ad epŭlas suas invitābant. Itaque consilium Iovis, qui omnes homĭnes necāre constituerat, Prometheo notum erat. Prometheus aliquando in caelum vēnit et ignem de Olympo subduxit et hominĭbus donāvit. Quamquam ira Iovis magna erat, genus humānum non delēvit. Prometheum autem Vulcānus iussu Iovis in monte Caucaso ferreis catēnis ad saxum alligāvit cotidiēque aquĭla iecur Promethei devorābat. Iecŏris pars, quam aquĭla interdiu devoraverat, noctu crescēbat. Ita Prometheus ingentes dolōres tolerābat. Postea Hercŭles aquĭlam sagitta necāvit Prometheumque liberāvit.

 

Крылатыя выразы 

Ut sementem feceris, ita metes.	Як зробіш пасеў, так збярэш.
Dónec erís felíx, multós numerábis amícos, Témpora sí fuerínt núbila, sólus erís.	Пакуль ты будзеш шчаслівы, будзеш мець сяброў, калі прыйдуць пахмурныя часы, будзеш адзін.
Víx(i) et quém dederát cursúm fortúna perégi.	Я пражыла жыццё і прайшла шлях, які мне прызначыў лёс.