§ 6. ПРАЦЯГЛАСЦЬ І КАРОТКАСЦЬ СКЛАДОЎ

 

Склад у лацінскай мове можа быць доўгім або кароткім, што залежыць ад працягласці ці кароткасці яго галоснага. Склад доўгі ад прыроды (syllaba natūrā longa) у слоўніках і навучальных дапаможніках пазначаецца значком працягласці ¯, а кароткі - значком ˇ кароткасці, якія ставяцца над галосным: ā - a доўгае, ă - а кароткае.

Склад доўгі ад прыроды:

• калі ў ім ёсць дыфтонг: pharmaceúta, crataégus, Annaéus;
• калі над галосным стаіць знак працягласці: amīcus, medicīna;
• калі галосны адносіцца да суфіксаў āl, ār, āt, ūr, ūt, ōs: maiális, exempláris, civitátis, structúra, aquósus.

Склад доўгі ад становішча (syllabapositiōnelonga), калі:

• пасля галоснага ідуць два або больш зычных, акрамя злучэнняў нямога з плаўным (muta cum liquida: b, p, c, g, d, t + l або r): monuméntum, magíster, але mulíĕbris, quádrŭplex. Злучэнні сh, ph, th, rh, qu таксама не падаўжаюць складу [1]: philósŏphus, rélĭquus, stómăchus;
• пасля галоснага стаяць літары x або z, якія пазначаюць два гукі: instrúxi, orýza.

Склад у лацінскай мове кароткі, калі:

• пасля галоснага стаіць галосны (vocālis ante vocālem corripitur – галосны перад галосным скарачаецца) або h: léctǐo, éxtrǎho;
• галосны адносіцца да суфіксаў ǔl, ǒl,bĭl: língǔla, víǒla, nóbĭlis.

 

Практыкаванні

1. Прачытаць і растлумачыць месца націску:vacuum, memorandum, pigmentum, repressio, dictor, dictatura, gradus, inertia, manifestus, obiectum, accentus, obligatio, verticalis, complexus, oppositio, benignus, receptum, intervallum, pilula, civitates, vertebra, thermometrum, compressio, facies, columba, oculus, soror, mobilis, universus, gladiolus, exemplum, digitatus, choledochus, socius, triumphus, provincia, aquarium, gangraena, cliens, tabula, Philippus, tenebrae, singularis, pluralis, legalis, honestus, propinquus, aeternus, magistra, verbum, conflictus, philologia, Kalendae, Romulus, figura, paupertas, sagitta, Centaurus, scriptor, secundus, stipendium, musculus, orthographia, principatus, amorphus, elegantia, argentum, secretarius, unguis, congressus, colonia, citharista, uxor, abscessus, maturus, liquor, glycyrrhiza, extractum, chirurgus.

 

2. Падзяліць словы на склады, паставіць націск: mensalis, commissura, semestris, capsula, particula, tempestas, atrium, uva, inspector, amoeba, spatium, canis, divitiae, ferrum, tantus, novus, poёta, Graecus, semper, cellula, costa, suavis, persuadeo, tertius, Aethna, vicarius, libella, terrestris, gladius, obscurus, metallum, herbarium, excursio, dominatio, officialis, constitutio, spelunca, viginti, vitium, saucius, sceptrum, scribo, cogitatio, memoria, debeo, crebro, custos, difficultas, laboriosus, invidia, libenter, memorandum.

 

3. Вызначыць месца націску па слоўніку: femina, digitus, dominus, officina, saluber, monolithus, tunica, abdomen, intestinum, communis, universitas, oceanus, musica, publicus, Nioba, debitor, arena, optimus, barbarus, rusticus, impero, Quirites, iugerum, Miltiades, lamina, amica, humanitas, civilis, antiquus, Aeneas, Aristides, cartilago, intellego, concedo, laboro, meritum, benevolus, Hercules, competens, aquila, itaque, quoque.