§ 3. ЗЫЧНЫЯ І СПАЛУЧЭННІ ЗЫЧНЫХ

 

Большасць зычных вымаўляецца так, як адпаведныя зычныя ў беларускай мове, але некаторыя патрабуюць паясненняў.

Гук с вымаўляецца традыцыйна як бел. к або ц. Перад галоснымі e, i, y, дыфтонгамі ae, oe, eu ён абазначае гук ц: Cícero (Цíцэро), cyprīnus (ціпрíнус), caélum (цэлюм), coéna (цэна), ceu (цэў). Ва ўсіх астатніх выпадках - к: cármen (кáрмэн), córpus (кóрпус), cúprum (кýпрум), hic (гік);

k вымаўляецца як бел. к. Гэта літара, шырока ўжывальная ў старажытнейшыя часы і паступова выцесненая літарай с, захавалася толькі ў скарачэннях: K. (Kal.) = Caléndae (калéндэ), K. = Kaéso /Caéso/ (Кэзо), а таксама ў словах нелацінскага паходжання: kálium (кáліум);

l вымаўляецца заўсёды мякка: lúpus (люпус), ánimal (áнімаль);

q ужываецца толькі ў спалучэнні з u - qu, што адпавядае бел. кв: áqua (áква), quércus (квэркус), Quirītes (квірíтэс);

s вымаўляецца як бел. с, але ў становішчы паміж галоснымі - з: sacérdos (сацэрдос), scríptor (скрíптор), але: násus (нáзус), rósa (рóза);

v вымаўляецца як бел. в: víta (вíта), vía (віа), Vénus (Вэнус);

x - як бел. кс, а паміж галоснымі - кз: pax (пакс), dux (дукс), exémplar (экзэмпляр), éxitus (экзітус);

z у словах грэчаскага паходжання вымаўляецца як бел. з, а ў словах нягрэчаскага паходжання - як ц: zelátor (зэлятор), zíncum (цíнкум) - нямецкага паходжання), influénza (інфлюэнца) - італьянскага паходжання).

Злучэнне літар ch адпавядае бел. х: chárta (хáрта), chórus (хóрус);

sch - бел. сх: schóla (схоля);

ph - бел. ф: philósophus (філёсофус), pharmacéuta (фармацэўта);

th - бел. т: theātrum (тэáтрум), thesáurus (тэзáўрус);

rh - бел. р: rhétor (рэтор);

su вымаўляецца як бел. св перад галосным, калі ён не ўваходзіць у склад канчатка: suávis (свáвіс), consuetúdo (консвэтýдо), але súus (сýус);

ngu перад галосным адпавядае бел. нгв: língua (лíнгва), sánguis (сáнгвіс);

ti перад галосным вымаўляецца як ці: nátio (нáціо), léctio (лéкціо), але пасля зычных s, t, x, у слове totīus і ў грэчаскіх словах вымаўляецца як ті: béstia (бэстіа), míxtio (мíкстіо), Áttius (Áттіус), Bоeótia (Бэóтіа).

 

Практыкаванні для чытання

Auditórium, doctrína, sciéntia, stúdium, hómo sápiens, ávis, máter, páter, fráter, áqua, réctor, decánus, proféssor, aquárium, praésens, ménsis, díes, poéna, poē΄ma, cíto, sánus, áctio, béstia, áër, quércus, círcus, deféctus, vílla, rósa, prospéctus, obiéctum, depósitum, abdicátio, rhómbus, céra, hónor, instruméntum, persóna, lac, poēta, quálitas, efféctus, praesídium, rátio, est, úrna, res pública, exémplar, fórma, líttera, cultúra, bibliothéca, aúrum, generális, quéstio, rosárium, theátrum, veteránus, substántia, léctor, cómes, aúctor, caeremónia, procurátor, mathemática, família, principális, fortúna, separátio, crímen, philósophus, subtílis, quántitas, cylíndrus, comoédia, aquaedúctus, célla, maiális, magíster, fília, agricultúra, schóla, cónsul, victória, médicus, mel, véto, dens, mens, nómen, seu, víta, hérba, plus, íra, colléga, dómus, miníster, státus, pýramis, absúrdus, lúna, vídeo, máximus, língua, chárta, égo, zóna, rhýthmus, númerus, génus, témpus, cásus, códex, óleum, história, orátor, membrána, pórtus, mágnus, sílva, stélla, críticus, iúvenis, vírgo, vía, násus, canális, stúdeo, quáttuor, léo, constrúctio, hýmnus, ágnus, grátia, pópulus, lex, caúsa, sánguis, aéra, équus, praéda, quis, kálium, cóhors, hásta, glória, cúrsus, hóra, lux, persuádeo, nýmpha, cýtus, imágo, prínceps, siléntium, ínsula, míser, suávis, máior, símplex, naúta, amícus, línea, aes, caécus, páctum, sáccharum, dissertátio, psychológia, colléctio, ála, híems, ver, aéstas, autúmnus, térra, praémium, succéssio, legátus, schéma, sequéster, gélu, humánus, fúga, civílis, neúter, sénex, propínquus, caélum, alternátio, veheméntia, zoológia, quíes, vísus, sénsus, olfáctus, táctus, gústus, audítus, collóquium, nóbilis, némo, schísma, caédes, cápio, sympósium, ásinus, vix, bárba, décem, súus, consuetúdo, foédus, quínque, níhil, seméstris, aréna, púlvis, amórphus, pars, monuméntum, triúmphus, senátus, túnica, hóstis, ex, hábitus, líber, océanus, colléctio, agrícola, testaméntum, víola, álbum, prohíbeo, gaúdeo, heréditas, iuvéntus, senéctus, puélla, cónsul, hirúndo, bácca, caerúleus, níger, rúber, censuális, scríbo, candidátus, cóndo, séquor, natúra, cívis, resonántia, óstium, saépe, frúctus, laúrus, áquila, púer, dóceo, flos, mílle, senténtia, úxor, latitúdo, repetítio, ácer, ácris, sex, éxtraho, extráctum, cóniunx, cénsus, ius, mánus, pes, míles, nox, praébeo, constítuo, caténa, fúlmen, fóssa, auxílium, iússus, divítiae, dólor, académia, ómnis.

Gáius Iúlius Caésar, Márcus Túllius Cícero, Títus Máccius Plaútus, Títus Lucrétius Cárus, Gáius Valérius Catúllus, Quíntus Horátius Fláccus, Públius Teréntius Áfer, Públius Vergílius Máro, Públius Ovídius Náso, Pórcius Cáto Máior, Lúcius Annaéus Séneca, Márcus Valérius Martiális, Gáius Plínius Secúndus Mínor, Públius Cornélius Scípio Africánus Máior, Gáius Sallústius Críspus, Públius Cornélius Tácitus, Décimus Iúnius Iuvenális, Títus Lívius, Eutrópius Flávius, Séxtus Aurélius Propértius, Álbius Tibúllus, Apuléius.

Homérus, Heródotus, Aeschýlus, Sóphocles, Eurípides, Aristóphanes, Péricles, Aesópus, Phaédrus, Themístocles, Demósthenes, Aristóteles, Pláto, Sócrates, Thucýdides, Xénophon, Hesíodus, Sáppho, Alcaéus.

Itália, Róma, Graécia, Athénae, Aegýptus, Ásia, Európa, Cýprus, Áttica, Sicília, Gállia, Créta, Ólbia, Corínthus, Scýthia, Hispánia, Carthágo, África, Syracúsae, Británnia, Phrýgia, Assýria.

Ianuárius, Februárius, Mártius, Aprílis, Máius, Iúnius, Iúlius, Augústus, Septémber, Octóber, Novémber, Decémber.

Sol, Térra, Vénus, Mercúrius, Mars, Iúppiter, Satúrnus, Uránus, Neptúnus, Plúto.

Lúnae díes, Mártis díes, Mercúrii díes, Ióvis díes, Véneris díes, Satúrni díes, Sólis díes.

Capricórnus, Aquárius, Písces, Áries, Taúrus, Gémini, Cáncer, Léo, Vírgo, Líbra, Scórpio, Sagittárius.

Capitólium, Aventínus, Palatínus (Palátium), Quirinális, Viminális, Esquíliae (Esquilínus), Caélius, Ianículum.

I Rómulus (753-716), II Núma Pompílius (715-672), III Túllus Hostílius (672-640), IV Áncus Március (640-616), V Tarquínius Príscus (616-578), VI Sérvius Túllius (578-534), VII Tarquínius Supérbus (534-509).