§ 1. ЛАЦІНСКІ АЛФАВІТ

 

Лацінскія пісьмовыя знакі запазычаны, верагодна, праз этрускаў з заходнегрэчаскага алфавіта. У сваю чаргу лацінскі алфавіт атрымалі ў спадчыну раманскія народы, а ў часы хрысціянства - германцы і заходнія славяне.

У лацінскім алфавіце 24 літары.

Друкаваныя	Пісаныя	Назвы літар	Вымаўленне
A, a	A, a	а	а
B, b	B, b	бэ	б
C, c	C, c	цэ	ц, к
D, d	D, d	дэ	д
E, e	E, e	э	э
F, f	F, f	эф	ф
G, g	G, g	гэ	г рускае
H, h	H, h	га	г беларускае
I, i (J, j)	I, I (J, j)	і (і кароткае)	і (й)
K, k	K, k	ка	к
L, l	L, l	эль	ль
M, m	M, m	эм	м
N, n	N, n	эн	н
O, o	O, o	о	о
P, p	P, p	пэ	п
Q, q	Q, q	ку	к
R, r	R, r	эр	р
S, s	S, s	эс	с,з
T, t	T, t	тэ	т
U, u	U, u	у	у
V, v	V, v	вэ	в
X, x	X, x	ікс	кс, кз
Y, y	Y, y	іпсілон (ігрэк)	і
Z, z	Z, z	зэт	з,ц

Доўгі час лацінскі алфавіт меў 21 літару: ужываліся ўсе раней згаданыя літары, акрамя u, y, z.

Літара v спачатку ўжывалася для пазначэння галоснага і зычнага гукаў (бел. у, в). Таму для адрознення іх у XVI ст. пачалі карыстацца новым графічным знакам u, які адпавядае беларускаму гуку у.

Не было ў лацінскім алфавіце да XVI ст. і літары j, якую ўвёў французскі вучоны Петрус Рамус для пазначэння і нескладовага (бел. й). Але ў многіх слоўніках і выданнях рымскіх аўтараў яна не ўжываецца. Замест літары j па-ранейшаму выкарыстоўваецца і.

Літара g таксама адсутнічала ў лацінскім алфавіце да ІІІ ст. да н.э. Яе функцыі выконвала літара с, аб чым сведчаць скарачэнні імёнаў: C. = Gaius, Cn. = Gnaeus.

Грэчаскія літары y, z увайшлі ў лацінскі алфавіт з І ст. да н.э., калі ўзнікла патрэба транслітарацыі шматлікіх запазычаных грэчаскіх словаў.

Спачатку рымляне выкарыстоўвалі толькі вялікія літары (маюскулы), а малыя (мінускулы) з’явіліся пазней.

З вялікай літары ў лацінскай мове пачынаюцца сказы, уласныя назвы, геаграфічныя, назвы месяцаў, народаў, а таксама прыметнікі і прыслоўі, якія ад іх утварыліся: Roma - Рым, Scytha - скіф, Graecus - грэчаскі, Latīne - па-лацінску, Asia - Азія, Martius - сакавік.