§ 27. ADIECTĪVAPRONOMINALIA

(ЗАЙМЕННІКАВЫЯ ПРЫМЕТНІКІ)

 

У лацінскай мове ёсць прыметнікі 

 

unus, a, um	- адзін,
solus, a, um	- толькі адзін, адзіны,
totus, a, um	- увесь, цэлы,
alius, a, ud[1]	- іншы, другі,
uter, utra, utrum	- хто з двух, каторы з двух,
ullus, a, um	- які-небудзь,
alter, ěra, ěrum	- адзін з двух,
neuter, tra, trum	- ніхто з двух, ні адзін ні другі,
nullus, a, um	- ніякі, ніводны,
uterque, utrăque, utrumque[2]	- абодва, і той і другі

 

з канчаткамі займеннікаў: Gen. sing. -īus, Dat. sing. -ī. Іншыя склонавыя формы яны ўтвараюць гэтак жа, як астатнія прыметнікі І-ІІ скланенняў.

 

s i n g u l ā r i s 

Nom.	solus	sola	solum	alter	altera	alterum
Gen.		sol-īus			alter-īus
Dat.		sol-ī			alter-ī
Acc.	solum	solam	solum	alterum	alteram	alterum
Abl.	solo	sola	solo	altero	altera	altero

 

p l u r ā l i s 

Nom.	soli	solae	sola	alteri	alterae	altera
Gen.	solōrum	solārum	solōrum	alterōrum	alterārum	alterōrum
Dat.		solis			alteris
Acc.	solos	solas	sola	alteros	alteras	altera
Abl.		solis			alteris

 

Практыкаванні

1. Утварыць словазлучэнні і праскланяць іх: aqua, ae f - frigidus, a, um; puer, eri m - parvus, a, um; verbum, i n - iustus, a, um; amīcus, i m - meus, a, um; scriba, ae m - noster, tra, trum; bolus, i f - albus, a, um; malus, i f - vester, tra, trum; pelagus, i n - caeruleus, a, um; mundus, i m - totus, a, um.

 

2. Вызначыць склонавыя формы словазлучэнняў, утварыць Nom. sing. і перакласці яго: linguae Latīnae, agricolae laboriōsi, amīce mi, soli deo, poētis nostris, hyles compactae, hoplīten Graecum, fabulas tuas, verba vera, methodōrum bonārum, periodis criticis, humo fecunda, populi antīqui, periculo magno, vitam nostram.

 

3. Перакласці словазлучэнні на лацінскую мову, утварыць Nom. plur.: халодны вецер, шырокі шлях, высокая яблыня, чырвоная ружа, твой калега, вопытны настаўнік, увесь народ, наш паэт, сухая трава, смертаносны яд.

 

4. Перакласці:

а) з лацінскай мовы: 1. Viri docti in multis et variis fabulis de historia clara terrārum antiquārum scribunt. 2. Consilium tuum rectum et necessarium est. 3. Noli metuĕre, fili mi, umbram tuam. 4. Sapienter est vitiis aliēnis non autem suis discĕre. 5. Interdum prudentia ingeniōsa unīus viri totam patriam in magnis periculis servat. 6. Libri multi amīci nostri sunt et varias scientias de silvis fluviisque totīus terrae portant. 7. In humo arida nullae plantae herbaeque crescunt. 8. Ad nonnullas disciplīnas scientia linguārum antiquārum necessaria est. 9. Fabulae Romānae et Graecae bene vitam privātam et studia populōrum antiquōrum illustrant. 10. Medici perīti multos morbos herbis et plantis medicātis curant. 11. Ex herbis vero et plantis medicātis remedia multa praeparant. 12. Agricolae industrii incolis urbānis frumentum praebent. 13. Phaedrus, poēta clarus Romanōrum, in fabula sua de lupo saevo et agno misero narrat. 14. Ornāte hortos vestros plantis pulchris.

б) на лацінскую мову: 1. Вопытныя маракі ведаюць шмат зорак. 2. Ніякія грошы не дапамагаюць набыць верных сяброў. 3. Будзь заўсёды здаровы, мой сябар. 4. Працяглыя войны заўсёды нясуць вялікія няшчасці. 5. Некаторыя войны - справядлівыя і неабходныя. 6. Сын мой, заўсёды вучыся старанна. 7. Наш настаўнік часта дае вучням свае кнігі. 8. Мы часта даем чытаць свае кнігі сваім сябрам. 9. Вучні, шануйце сваіх настаўнікаў.  10. Добрыя прыклады дапамагаюць старанным вучням добра вучыцца.

 

Lupus in fabulis

Poētae antīqui, ut Aesōpus, poēta Graecus, et Phaedrus, Romanōrum poēta, de lupo, bestia saeva et avida, narrant.

Aliquando lupus ferus ad rivum parvum agnum videt. Rivi aqua a lupo ad agnum fluit, sed bestia sevēra agno misero clamat: «Cur aquam meam turbas?» et agnum devorat. Sic Phaedrus narrat.

Aesōpus de lupo alteram fabulam narrat. Lupus equum in arvum invītat et avēnam promittit, sed lacerāre equum optat. Dolus lupi autem patet. Fortūna equo favet, et equus vivus est.

 

Крылатыя выразы 

Errāre humānum est.	Чалавеку ўласціва памыляцца.
Honesta vita beāta est.	Дастойнае жыццё - шчаслівае.
Persōna non grata.	Непажаданая асоба.
Fortūna caeca est.	Шчаслівы лёс – сляпы.
Non multa, sed multum.	Не многа, але шмат.
Aliēna vitia in oculis habēmus, a tergo nostra sunt.	Чужыя заганы мы маем перад вачыма, а свае – за плячыма.