§ 129. ORATIO OBLĪQUA (УСКОСНАЯ МОВА)

 

Ускосная мова - гэта выклад выказванняў ці думак у форме падпарадкавальнага сказа, які залежыць ад дзеясловаў sentiendi et declarandi.

У лацінскай мове перадача простай мовы строга падпарадкавана пэўным правілам.

1. Незалежны апавядальны сказ і пытальны, пытанне якога накіравана да 1 ці 3 асобы, ва ўскоснай мове ставяцца ў Accusatīvus cum infinitīvo.

2. Незалежныя сказы з выказнікам у загадным ладзе і пытальныя з пытаннем да 2 асобы, а таксама сказы, у якіх ужываўся coniunctīvus, захоўваюць яго і ва ўскоснай мове. Часы ўмоўнага ладу ставяцца паводле правіл аб consecutio temporum. Аднак звычайна замест Futūrum I пасля галоўных часоў ставіцца praesens coniunctīvi, пасля гістарычных часоў - imperfectum coniunctīvi, замест Futūrum II - perfectum coniunctīvi пасля галоўных часоў, plusquamperfectum coniunctīvi - пасля гістарычных.

3. Асабовы займеннік для 1 асобы ставіцца ў 3 асобе і ў назоўным склоне перадаецца займеннікам ipse, а ва ўскосных склонах - зваротным займеннікам.

4. Асабовы займеннік для 2 асобы перадаецца праз ille, калі на ім ляжыць асаблівы акцэнт, або is.

5. Прыналежныя займеннікі meus, noster замяняюцца прыналежным займеннікам suus, a tuus, vester - родным склонам указальных займеннікаў illīus, illōrum, eius, eōrum.

Напрыклад:

Thales philosophus Graecus antīquus docēbat: «Omnia ex aqua constant».

Фалес, старажытны грэчаскі філосаф, вучыў: «Усё складаецца з вады».

Thales philosophus Graecus antīquus docēbat omnia ex aqua constāre.

Фалес, старажытны грэчаскі філосаф, вучыў, што ўсё складаецца з вады.

 

Caesar Helvetios interrogāvit: «Cur legāti vestri ad me non venērunt?»

Цэзар Гельветаў запытаў: «Чаму вашы паслы да мяне не прыйшлі?»

Caesar Helvetios interrogāvit, cur legātos illōrum ad se non venisse.

Цэзар Гельветаў запытаў, чаму іх паслы да яго не прыйшлі.

 

Ariovistus respondit: «Prius in Galliam veni, quam populus Romānus. Quid tibi vis? Cur in meas possessiōnes venis?»

Арыявіст адказаў: «Я раней прыйшоў у Галію, чым рымскі народ. Чаго ты хочаш? Чаму прыйшоў у мае ўладанні?»

Ariovistus respondit, se prius in Galliam venisse, quam populus Romānus. Quid sibi vellet? Cur in suas possessiōnes venīret?

Арыявіст адказаў, што ён раней прыйшоў у Галію, чым рымскі народ. Чаго ён (Цэзар) хоча? Чаму прыйшоў у яго ўладанні?

 

Практыкаванні

 

Перакласці з лацінскай мовы: 1.Ego vero illi maximam gratiam habeo, qui me eā poenā multaverit, quam possem dissolvere. 2. Tarquinio quid impudentius, qui bellum gereret cum iis, qui eius non tulerant superbiam? 3. Egomet, qui sero ac leviter Graecas litteras attigissem, tamen, quum Athēnas venissem, complūres tum ibi dies commorātus. 4. Pompeiōrum milites miserrimo ac patientissimo exercitui Caesaris luxuriem obiiciēbant, cui semper omnia ad necessarium usum defuissent. 5. Non is sum, qui mortis periculo terrear. 6. Nulla acies humāni ingenii tanta est, quae penetrāre in caelum possit. 7. Erat iter tale, per quod vix tranquillum ab hostīli metu agmen expedīri posset. 8. Sunt, qui censeant, unā animum cum corpore occidere. 9. Qui se ultro morti offerant, facilius reperiuntur, quam qui dolōrem patienter ferant. 10. Sunt multi, qui eripiunt aliis, quod aliis largiantur. 11. Delegisti, quos Romae relinqueres, quos tecum educeres. 12. Perpetuo vincit, qui utitur clementia. 13. Haec qui videat, nonne cogātur confitēri? 14. Nemo est tam senex, qui se annum non putet posse vivere. 15. Patres conscripti, qui, Hannibale vivo, nunquam se sine insidiis futūros existimārent, legātos in Bithyniam misērunt, qui ab rege peterent, ne inimicissimum suum secum habēret sibique dederet. 16. Populus Romānus sibi tribūnos plebis, quasi proprios iudices et defensōres, creāvit, per quos contra senātum et consules tutus esse posset. 17. Caesar milites misit, qui pontem rescinderent. 18. Senex serit arbores, quae alteri saeculo prosint. 19. Philippus Aristotelem Alexandro filio doctōrem invitāvit, a quo ille et agendi acciperet praecepta et eloquendi. 20. Me caecum, qui haec ante non viderim! 21. Bellum cum captīvis et feminis gerere non soleo; armātus sit oportet, quem oderim. 22. Rectum est, ut eos, qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amēmus. 23. Stulta es, quae illum tibi aeternum putes fore amīcum et benevolentem. 24. Nulla est tam stulta civitas, quae non iniuste imperāre malit, quam servīre iuste. 25. Inter viros, qui in pace de re publica bene meriti sunt, primus M.P.Cato nominātus est. 26. Dareus pontem fecit in Histro flumine, quo copias traduceret.

 

Marcus Tullius Cicero

Marcus Tullius Cicero anno centesimo sexto ante nostram aeram natus est. Quamquam eo tempore vixit, quo multi alii armis rem publicam evertere studēbant, is vir clarissimus eam vi eloquentiae suae defendere maluit. Nam omnes oratōres, qui tum Romae erant, eloquentia praestābat. Iam cum puer scholas celeberrimōrum oratōrum frequentāret, nemo inter aequāles par fuit ei ingenio. Quod ingenium postea summa cum diligentia excoluit, quia intellegēbat se nulla re magis quam eloquentia ad summos in re publica honōres viam sibi munīre posse. Itaque non solum Romae ei arti studiosissime operam dedit, sed etiam Athēnis, quo postea profectus est, sapientissimos apud Graecos philosophos et disertissimos oratōres magistros habuit. Quorum quidam, cum Cicerōnem dicentem audivissent, flevisse dicuntur, quod per hunc Craecia eloquentiae laude privarētur.

Postquam Romam revertit, multum in iudiciis et in Foro versabātur, cum homines innocentes, ab inimīcis oppressos, defenderet, et malos homines, qui, potentiōrum gratia freti, in bonos cives faciēbant, accusāret.

Anno sexagesimo tertio Cicero, consul creātus, coniuratiōnem Catilīnae singulāri cum virtūte et constantia patefēcit et oppressit. Nam Lucius Sergius Catilīna, homo perditus, re familiāri profūsa et magno aere aliēno facto, coniuratiōnem fecit, ut senātum opprimeret, consules trucidāret, urbem incenderet, aerarium diriperet. Haec scelesta consilia essent perfecta, nisi Cicero consul eis obstitisset. Qui cum totam rem cognovisset, in senātu coram ipso Catilīna vehementissimam oratiōnem fecit, qua clandestīna eius consilia aperuit eumque hostem patriae palam appellāvit. Catilīna, perniciem urbi minitans, Roma profūgit et ad exercitum suum, qui a sociis eius parātus erat, profectus est. Alii socii eius, qui in urbe remanserant, comprehensi et in carcere necāti sunt. Atrōci proelio cum exercitu Catilīnae orto, omnes coniurāti ab altero consule interfecti sunt; ipse Catilīna, cum fortissime pugnavisset, longe a suis inter militum Romanōrum corpora moriens repertus est.

Senātus populusque Romānus Cicerōnem patrem patriae apellāvit.

 

Крылатыя выразы 

Id facere laus est, quod decet, non quod licet.	Пахвальна рабіць тое, што належыць, а не тое, што дазволена.
Ille dolet vere, qui sine teste dolet.	Той сапраўдна пакутуе, хто пакутуе без сведкі.