§ 126. ДАДАНЫЯ ПАРАЎНАЛЬНЫЯ СКАЗЫ

 

Параўнальныя сказы ўводзяцца:

1) суадноснымі займеннікамі, прыметнікамі, прыслоўямі: qui - idem, qualis - talis, quantus - tantus, quot - tot, quotiens - totiens, ut - ita (які - такі, колькі - столькі, як - так).

2) злучнікамі sicut, quemadmodum, quomodo, якім у галоўных сказах адпавядаюць указальныя прыслоўі ita, sic, item - так. У такіх даданых сказах амаль заўсёды ўжываецца indicatīvus, а выказнік можа прапускацца, і тады ён падразумяваецца з галоўнага сказа.

Tantum scimus, quantum memoriā tenēmus. - Мы столькі ведаем, колькі памятаем.

Ut magistratibus leges, ita populo praesunt magistrātus. - Як законы магістратамі, так магістраты кіруюць народам.

Даданыя параўнальныя сказы, якія ўводзяцца злучнікамі quasi, tamquam (si), utsi, velutsi, acsi- як быццам бы па сутнасці з’яўляюцца ўмоўна-параўнальнымі, таму заўсёды ўжываюцца з умоўным ладам згодна з правіламі аб consecutio temporum. У галоўным сказе ім адпавядаюць прыслоўі ita, sic, perinde, proinde, similiter, aeque, non secus - так, падобна (да таго).

Sic fac omnia, tamquam spectet Epicūrus. Рабі ўсё так, як быццам бы Эпікур назірае.

 

Практыкаванні

 

Перакласці:

а) з лацінскай мовы: 1. Imperātor legātis hostium: «Si iterum», - inquit, - «mecum congredi vultis, ego parātus sum pugnāre; si pacem habēre mavultis, abicite arma!» 2. Errōre maximo, si Epicūrum audīre voluerint, liberabuntur. 3. Poma, si matūra sunt, ex arboribus decidunt. 4. Pecunia est ancilla, si scis uti, si nescis, domina. 5. Homines miseri essent, si dies mortis iis notus esset. 6. Sim imprūdens, si plus postulem, quam homini a rerum natūra tribui potest. 7. Alexander, cum amīci interrogārent: «Nonne tu quoque Olympiae certābis?» - «Certārem, - inquit, - si reges ibi cum regibus certārent». 8. Cum Alexander Darēi condiciōnes repudiavisset, Parmenio: «Ego, - inquit, - si Alexander essem, pacis condiciōnes acciperem». Cui ille: «Ego quoque acciperem, si Parmenio essem». 9. Chilon, cum aliquando inter patrem et filium iudex esset, filio: «Si, - inquit, - mala causa tua erit, damnaberis; si bona, non minus damnaberis, quod patrem accusavisti». 10. Erras, si existimas, nobiscum vitia nasci; supervenērunt, ingesta sunt. 11. Si feceris id, quod ostendis, magnam habeo gratiam; si non feceris, ignoscam. 12. Nunquam Hercules ad deos abisset, nisi eam sibi viam virtūte munivisset. 13. Natūram, si sequēmur ducem, nunquam aberrabimus. 14. Memoria minuitur, nisi exerceas. 15. Nisi Graeci dolum adhibuissent, Troiam non expugnavissent. 16. Solo aliquando inter convivium silēbat et a Periandro, tyranno Corinthi, interrogātus est: «Tacesne, quod verba tibi desunt, an studes, ut stultitiam tuam silentio occultes?» Tum Solo: «Si stultus essem, non tacērem». 17. Nulla avaritia sine poena est, quamvis satis sit ipsa poenārum. 18. Medici, quamquam intellegunt saepe, tamen nunquam aegris dicunt illo morbo eos esse moritūros. 19. Ista veritas, etiamsi iucunda non est, mihi tamen grata est. 20. Phocion fuit perpetuo pauper, cum divitissimus esse posset. 21. Simia simia est, etiamsi aurea gestet insignia. 22. Divitias quivis, quamvis indignus, habēre potest. 23. Licet ipsa vitium sit ambitio, frequenter tamen causa virtūtum est. 24. Quod turpe est, id, quamvis occultētur, tamen honestum fieri nullo modo potest. 25. Sequani absentis Ariovisti crudelitātem, velut si coram adesset, horrēbant. 26. Sed quid ego his testibus utor, quasi res dubia aut obscūra sit. 27. Ut ager, quamvis fertilis, sine cultūra fructuōsus esse non potest, sic sine doctrīna animus. 28. Quomodo lucem diemque omnibus hominibus, ita omnes terras fortibus viris natūra aperuit. 29. Sic vive, tanquam, quid facias, auditūrus sim, immo tanquam visūrus. 30. Hic est obstandum, milites, velut si ante Romāna moenia pugnēmus. 31. Sic gerere nos debēmus, non tamquam propter corpus vivere debeāmus, sed tamquam non possimus sine corpore. 32. Non essēmus pauperes, si nescirēmus quid esset paupertas. 33. Amīcus meus, cum sit aeger, tamen omnibus studiis interest. 34. Non est magnus pumilio, licet in monte constiterit.

б)на лацінскую мову: 1. Я б ахвотна выпіў вады, калі б знайшоў (але тады не знайшоў). 2. Калі б я мог (цяпер), я бы напісаў табе. 3. Не маўчы, калі ты павінен гаварыць. 4. Нішто так не падобнае да смерці, як сон. 5. Хоць гнеў Юпітэра быў вялікі, аднак род чалавечы пашкадаваў. 6. Жыць неабходна так, быццам бы мы жывем на вачах.

 

CicerōnisscommainCaesarem

Cicero Laberium mimum ad consessum in theātro non recēpit. «Reciperem te – inquit – nisi anguste sederēmus». Tum mimus mordaciter: «Atqui tibi placet duābus sellis sedēre» - obiciens tanto viro animi mobilitātem. Sed et ea, quae Cicero dixit «nisi anguste sederēmus» scomma fuit in C. Caesarem, qui in senātum multos cives, etiam libertīnos, admittēbat; tam multos senatōres quattuordecim gradus vix capere poterant.

 

Historia de Polo histriōne memorātu digna

Histrio in terra Graecia fuit fama celebri, qui gestus et vocis claritudine et venustāte ceteris antistābat: nomen fuisse aiunt Polum; tragoedias poētārum nobilium scite atque asseverāte actitāvit. Is Polus unice amātum filium morte amīsit. Eum luctum quoniam satis visus est eluxisse, rediit ad quaestum artis. In eo tempore Athēnis «Electram» Sophoclis actūrus, gestāre urnam, quasi cum Orestis ossibus, debēbat. Ita compositum fabulae argumentum est, ut  fratris reliquias ferens Electra complōret commisereaturque interitum eius. Polus igitur, lugubri habitu Electrae indūtus, ossa atque urnam e sepulcro tulit filii et, quasi Orestis amplexus, opplēvit omnia non simulācris neque imitamentis, sed luctu atque lamentis veris et spirantibus. Itaque cum agi fabula viderētur, dolor actus est (Gell., Noctes Atticae VII, 5).

 

 Крылатыя выразы 

Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas.	Хоць не хапае сіл, аднак трэба пахваліць жаданне.
Quod capita, tot sensus.	Сколькі галоў, столькі думак.
Qualis rex, talis grex.	Які цар, такі натоўп.
Talis hominibus fuit oratio, qualis vita.	Такой была прамова людзей, якім было жыццё.
Si vivis Romae, Romāno vivito more.	Калі ты жывеш у Рыме, павінен жыць па рымскім звычаі.
Si      tacuisses,       philisophus mansisses.	Калі б ты маўчаў, ты б застаўся філосафам.