§ 100. CONIUGATIO (II) PERIPHRASTICA PASSĪVA

(АПІСАЛЬНАЕ СПРАЖЭННЕ (ДРУГОЕ)

ПАСІЎНАГА СТАНУ)

 

Gerundīvum, утвораны ад пераходных дзеясловаў і дапасаваны да свайго дзейніка, разам з дзеясловам sum, esse, fui (у асабовых формах розных часоў) утварае II (пасіўнае) апісальнае спражэнне, якое абазначае павіннасць, неабходнасць у залежным стане.

 

Praesens indicatīvi coniugatiōnis periphrasticae passīvae 

 

	sing.	plur.
1	parandus, a, um sum	parandi, ae, a sumus
2	parandus, a, um es	parandi, ae, a estis
3	parandus, a, um est	parandi, ae, a sunt яны павінны быць падрыхтаваныя, іх павінны рыхтаваць

 

Imperfectum indicatīvi coniugatiōnis periphrasticae passīvae 

 

	sing.	plur.
1	parandus, a, um eram	parandi, ae, a erāmus
2	parandus, a, um eras	parandi, ae, a erātis
3	parandus, a, um erat	parandi, ae, a erant яны павінны былі быць падрыхтаваныя, іх трэба было рыхтаваць

 

Futūrum I coniugatiōnis periphrasticae passīvae 

 

	sing.	plur.
1	parandus, a, um ero	parandi, ae, a erĭmus
2	parandus, a, um eris	parandi, ae, a erĭtis
3	parandus, a, um erit	parandi, ae, a erunt яны павінны будуць быць падрыхтаваныя, іх трэба будзе рыхтаваць

 

Perfectum indicatīvi coniugatiōnis periphrasticae passīvae 

 

	sing.	plur.
1	parandus, a, um fui	parandi, ae, a fuĭmus
2	parandus, a, um fuisti	parandi, ae, a fuistis
3	parandus, a, um fuit	parandi, ae, a fuērunt яны павінны былі быць падрыхтаваныя, іх трэба было рыхтаваць

 

Plusquamperfectum indicatīvi coniugatiōnis periphrasticae passīvae 

 

	sing.	plur.
1	parandus, a, um fuěram	parandi, ae, a fuerāmus
2	parandus, a, um fuěras	parandi, ae, a fuerātis
3	parandus, a, um fuěrat	parandi, ae, a fuěrant яны павінны былі быць падрыхтаваныя, іх трэба было рыхтаваць

 

Futūrum II coniugatiōnis periphrasticae passīvae 

 

	sing.	plur.
1	parandus, a, um fuěro	parandi, ae, a fuerĭmus
2	parandus, a, um fuěris	parandi, ae, a fuerĭtis
3	parandus, a, um fuěrit	parandi, ae, a fuěrint яны павінны будуць быць падрыхтаваныя, іх трэба будзе рыхтаваць

 

Praesens coniunctīvi coniugatiōnis periphrasticae passīvae 

 

	sing.	plur.
1	parandus, a, um sim	parandi, ae, a simus
2	parandus, a, um sis	parandi, ae, a sitis
3	parandus, a, um sit	parandi, ae, a sint

 

Imperfectum coiunctīvi coniugatiōnis periphrasticae passīvae 

 

	sing.	plur.
1	parandus, a, um essem	parandi, ae, a essēmus
2	parandus a, um esses	parandi, ae, a essētis
3	parandus, a, um esset	parandi, ae, a essent

 

Perfectum coniunctīvi coniugatiōnis periphrasticae passīvae 

 

	sing.	plur.
1	parandus, a, um fuěrim	parandi, ae, a fuerĭmus
2	parandus, a, um fuěris	parandi, ae, a fuerĭtis
3	parandus, a, um fuěrit	parandi, ae, a fuěrint

 

Plusquamperfectum coniunctīvi coniugatiōnis periphrasticae passīvae 

 

	sing.	plur.
1	parandus, a, um fuissem	parandi, ae, a fuissēmus
2	parandus, a, um fuisses	parandi, ae, a fuissētis
3	parandus, a, um fuisset	parandi, ae, a fuissent

 

Infinitīvus praesentis coniugatiōnis periphrasticae passīvae

parandus, a, um esse

Infinitīvus perfecti coniugatiōnis periphrasticae passīvae

parandus, a, um fuisse

Часта ў сказах ужываецца безасабовая форма пасіўнага апісальнага спражэння. Янa ўтвараецца пры дапамозе герундыва, утворанага ад непераходных (або пераходных у непераходным значэнні) дзеясловаў, ніякага роду і дзеяслова sum, esse, fui ў 3-яй асобе адзіночнага ліку. Напрыклад:

 

I n d i c a t ī v u s 

Praesens	discendum est	неабходна вучыцца (навучыцца)
Imperfectum	discendum erat	неабходна было вучыцца (навучыцца)
Perfectum	discendum fuit
Plusquamperfectum	discendum fuěrat
Futūrum I	discendum erit	неабходна будзе вучыцца (навучыцца)
Futūrum II	discendum fuěrit

 

C o n i u n c t ī v u s

 

Дзеючая асоба ў гэтай пасіўнай канструкцыі ставіцца ў давальным склоне (datīvus agendi або auctōris), а асоба або прадмет, над якімі неабходна выканаць дзеянне, - у Nom.

Caesari omnia uno tempore agenda erant.

1. Цэзару трэба было рабіць усё адначасова.
2. Цэзар павінен быў рабіць усё адначасова.
3. Усё павінна было быць зроблена Цэзарам адначасова.

Tibi discendum est.

1. Ты павінен вучыцца.Табе неабходна вучыцца.

2.Ты павінен вучыцца.Табе неабходна вучыцца.

 

Coniunctīvus II апісальнага спражэння ўжываецца, як правіла, у даданых сказах, а infinitīvus - у зваротах Acc. (Nom.) cum inifinitīvo.

 

Практыкаванні

1. Утварыць і перакласці герундыў ад дзеясловаў: gerere, facere, punīre, ponere, vidēre, ornāre, docēre, statuere, finīre, scribere, aedificāre.

 

2. Замяніць герундый герундывам і перакласці словазлучэнні: ars legendi libros, cupiditas gubernandi civitātem, arma ad defendendum urbes, necessitas aedificandi naves, ars ornandi domos, cupiditas discendi historiam, necessitas petendi pacem, liber de gerendo bella, necessitas defendendi patriam, perītus gerendi bellum.

 

3. Вызначыць дзеяслоўныя формы і назваць дзеясловы, ад якіх яны ўтвораны: visus est, expugnābam, vixit, fecērunt, factūra es, cognoverāmus, posita erātis, audīmur, videbamini, capiendus fui, servāti erimus, narratūrae fuerimus, datūrum erat, estis, cole, colēris, daberis, miseris, missūra erat, mittendus sum, ornandi fuerātis, cultūra erunt, colenda fueritis, actūrus fuisti, conderis, condenda erant, liberanda eris.

 

4. Перакласці:

а) з лацінскай мовы: 1. Ars regendae rei publicae difficilis est. 2. Romulum et Remum cupido cepit in iis locis, ubi educāti erant, urbis condendae. 3. Autumnus est tempus idoneum agris exercendis. 4. Loquendi elegantia augētur legendis oratoribus et poētis. 5. Alexander excursūrus cum valida manu fuerat ad Athēnas delendas. 6. Nulla possessio, nulla vis auri et argenti pluris, quam virtus, aestimanda est. 7. Omnia homini, dum vivit, speranda sunt. 8. Parsimonia est scientia vitandi sumptus supervacuos aut ars re familiāri moderāte utendi. 9. Apud Pythagoram discipulis quinque annos tacendum erat. 10. Aquitania et regiōnum latitudine et multitudine hominum ex tertia parte Galliae est aestimanda. 11. Vires nostrae cum rebus, quas temperatūri sumus, comparandae sunt. 12. In re publica constituenda institūta sunt praeferenda non iucundiōra, sed utiliōra. 13. In omnibus rebus nobis modus adhibendus est. 14. Non omnis error stultitia est dicenda. 15. Insula abundat materia utili ad naves aedificandas. 16. Caesari uno die multa agenda erant, acies instruenda, milites cohortandi, signum tuba dandum. 17. Dux urbe defendenda magnam gloriam sibi parāre studuit. 18. Xerxes Graeciae opprimendae causa ingentem exercitum comparāvit. 19. Helvetii ad pacem petendam legātos misērunt. 20. Oratōres antīqui bonis oratoribus legendis dicere discēbant. 21. Helvetiis facultas itineris per provinciam Romānam faciendi a Caesare non est data. 22. Militibus simul et de navibus desiliendum et in fluctibus consistendum et cum hostibus erat pugnandum. 23. Galli Transalpīni transgressi in Venetiam locum oppido condendo cepērunt. 24. Pythagoras Aegyptum primo, mox Babyloniam ad discendos stellārum motus originemque mundi spectandam profectus, summam scientiam consecūtus est. 25. Lacedaemonii maxime arte parendi et imperandi exercebantur. 26. Omnia sunt laudanda, quae coniuncta cum virtūte sunt, et, quae cum vitiis, vituperanda. 27. Nobis primum audiendum, deinde audendum et agendum est. 28. Conversae sunt omnium mentes summaque cupiditas belli gerendi iniecta est. 29. Romulo et Remo vita non mollis inter pastōres agenda erat.

б) на лацінскую мову: 1. Дзецям неабходна чытаць кнігі. 2. Настаўніку трэба пахваліць добрага вучня. 3. Радзіма павінна быць абаронена сапраўднымі грамадзянамі. 4. Мне неабходна напісаць пісьмо. 5. Нам неабходна слухаць добрыя парады. 6. Старажытным плямёнам неабходна было шанаваць багоў. 7. Усім народам трэба захоўваць мір. 8. Урачу трэба клапаціцца аб хворых. 9. Старажытныя храмы трэба было ўпрыгожваць прыгожымі статуямі. 10. Старажытную крэпасць трэба было ўмацоўваць валам і ровам.

 

De Leonĭda

Leonĭdas ad angustias Thermopylārum profectūrus erat. Ephŏri eum propter paucitātem milĭtum retentūri erant, sed ille: «Satis is numerus militum erit ad ea, quae actūrus sum: pro patria mihi pugnandum est». Ad Thermopylas exercĭtum allocūtus est: «Copiae hostium non longe absunt; hic nobis aut vincendum aut moriendum est». Persae Ephialte proditōre duce Graecos circumvenerant et omnes Lacedaemonii pro patria mortui sunt. «Dulce et decōrum est pro patria mori» - Horatius canit.

 

De Archimēdis morte

Marcellus, Romanōrum consul, ad Syracūsas, urbem Siciliae nobilissimam, oppugnandas missus est. Archimēdes, qui ea tempestāte Syracūsis fuit urbis defendendae causā, opera Romanōrum disturbābat. Archimēdes, dum in pulvere quasdam formas descrībit attentius et militi Romāno, qui praedandi causā in domum irruperat: «Quisnam es?» - interrogābat, propter nimiam cupiditātem illud investigandi, quod requirēbat, nihil respondit nisi hoc: «Noli turbāre circulos meos». Itaque a milite detruncātus est.

 

De bello cum Belgis gesto

Caesar ad milites monendos decurrit et legiōnem decimam pervēnit. Militibus proelii committendi signum dedit. Atque, cum in alteram partem item monendi causā veniēbat, pugnantibus occurrit.

Exiguitas temporis tanta fuit hostiumque animus tam parātus, ad pugnandum, ut non modo ad insignia accommodanda, sed etiam ad galeas induendas scutisque tegimenta detrahenda tempus defuerit. Diu proelium anceps erat.

 

Крылатыя выразы 

 

De gustibus non est disputandum.	Аб смаках не трэба спрачацца.
Deliberandum est saepe, statuendum semel.	Разважаць трэба часта, вырашаць аднойчы.
Dicendo de cibis dicendum est de moribus.	Гаворачы аб ежы, трэба сказаць і аб звычаях.
Pacta servanda sunt.	Дагаворы трэба выконваць.
Tempus deliberandi.	Час для разважання.