§ 77. СІНТАКСІС СКЛОНАЎ ПРЫ СТУПЕНЯХ

ПАРАЎНАННЯ ПРЫМЕТНІКАЎ

 

Пры параўнанні аднаго прадмета з другім прыметнік ужываецца ў вышэйшай ступені, а прадмет, з якім параўноўваем, стаіць у Nom. са злучнікам quam (чым) або без quam - у Abl., які называецца Abl. comparatiōnis (творны параўнання). Напрыклад: 

Lux velocior quam sonitus (Nom.) est.	- Святло хутчэйшае, чым гук.
Lux sonitu (Abl. comparatiōnis) velocior est.	- Святло хутчэйшае за гук.

 

Пры plus, amplius, minus, non longius можа быць прапушчаны злучнік quam, назва ж прадмета, з якім параўноўваем, не замяняецца ў гэтым выпадку творным склонам. Напрыклад: Non minus (quam) ducenti equites cum duce erant. - Не менш (чым дзвесце коннікаў) двухсот коннікаў было з правадыром.

Пры вышэйшай і найвышэйшай ступенях параўнання можа ўжывацца Genetīvus partitīvus (родны часткі). Пры выдзяленні аднаго прадмета з нейкай колькасці аднародных прыметнік ставіцца ў comparatīvus або superlatīvus, а назоўнік, з якога бярэцца частка - у Gen. без прыназоўніка. Напрыклад: minor fratrum - малодшы з братоў, fortissimus omnium militum - найхрабрэйшы з усіх воінаў.

Аднак часта пры найвышэйшай ступені параўнання прыметнікаў частковы дадатак выражаецца ў Abl. з прыназоўнікамі ex, de або in, а зрэдку inter i Accusatīvus. Напрыклад: verissimus ex amīcis - сапраўднейшы з сяброў, sapientissimus in Graecis - наймудрэйшы сярод грэкаў, peritissimus inter duces - найвопытнейшы сярод правадыроў.

 

Практыкаванні

1. Утварыць ступені параўнання ад прыметнікаў: simplex, icis; acer, acris, acre; difficilis, e; iustus, a, um; gravis, e; facilis, e; puter, tris, tre; felix, īcis; amabilis, e; latus, a, um; miser, era, erum; similis, e; pauper, eris; profundus, a, um; gracilis, e; asper, era, erum; novus, a, um; salūber, bris, bre; utilis, e.

 

2. Вызначыць склонавыя формы словазлучэнняў і ступень параўнання прыметнікаў: virgo pulchrior, militibus fortissimis, in proelio atrocissimo, amīce probior, sub monte altiōre, magistri optimi, virgine pulcherrima, cibus utilissimus, vectigal gravius, fructus dulciōris, discipulo meliōri, mari altiōre, hominem felicissimum.

 

3. Замяніць канструкцыю з quam: velocior quam sonitus; difficilis quam verba; dies aestātis longiōres quam dies hiemis; altiōres quam montes Eurōpae; periculosiōres quam morbi; dulcius quam victoria; pulchrior quam terra; carior quam pecunia; mors honestior quam vita turpis; ferrum utilius quam aurum.

 

4. Перакласці:

а) з лацінскай мовы: 1. Nullus locus est domestica sede iucundior. 2. Quo quis est sapientior, eo est modestior. 3. Nihil est utilius sale et sole. 4. Civibus nihil est carius quam patria. 5. Opera hominum sunt libera, verba liberiōra, animus liberrimus. 6. Mores Graecōrum et Romanōrum dissimillimi erant. 7. Socrates omnium philosophōrum Graeciae sapientissimus erat. 8. Cyrus, vir fortissimus et prudentissimus, Persas imperio Medōrum, gentis multo infirmiōris et ignaviōris, liberāvit. 9. Reges Persārum potentissimi fuērunt omnium regum Asiae. 10. Apud Helvetios longe nobilissimus et divitissimus fuit Orgetorix. 11. Ferrum hominibus magis necessarium est auro et argento. 12. Rei publicae Romānae saepe aurum hostium perniciosius fuit, quam ferrum eōrum. 13. Omnium gentium, quae Galliam incolēbant, fortissimi erant Belgae. 14. Socrates omnium sapientissimus oraculo Apollinis iudicātus est. 15. Fulmina altioribus aedificiis periculosiōra sunt quam humilioribus. 16. Villae Luculli, divitissimi omnium Romanōrum, erant magnificae. 17. Multae urbes Galliae, a Caesare occupātae, divitissimae erant. 18. Cibus simplex homini est utilissimus. 19. Danuvius longior et latior est quam Rhenus. 20. Domus Germanōrum humillimae et angustissimae erant. 21. Hoc dictum Cicerōnis clarissimum est: «Res publica mihi carior est quam vita mea». 22. Nostro labōre vitam hominum tutiōrem et opulentiōrem reddere studēmus. 23. Arabum equi celerrimi et pulcherrimi sunt omnium equōrum. 24. Omnium rerum initium difficillimum est.

б) на лацінскую мову: 1. Вясна - самая прыемная пара года. 2. Крас быў самым багатым з усіх рымлян. 3. Святло хутчэйшае за гук. 4. Справы цяжэйшыя, чым словы. 5. Спарта і Афіны былі самымі вядомымі гарадамі Грэцыі. 6. Цары персаў былі самымі магутнымі з усіх цароў Азіі. 7. Сяброўства самае моцнае сярод роўных. 8. Рымляне мелі самыя славутыя і прыгожыя гарады.       9. Нішто не ёсць прыгажэйшае за мужнасць. 10. Сельскае жыццё і вельмі дастойнае, і вельмі прыемнае. 11. Ганьбаваць заганы іншых вельмі лёгка.

 

De Phoenicĭbus

Phoenīces navigatiōnis peritissĭmi erant, peritiōres quam antiquissĭmi Graeciae incolae. Erant nautae audacissĭmi et mercatōres callidissĭmi. In insŭlis orisque maris Interni permultas colonias habēbant. Clarissĭma omnium coloniārum Phoenīcum erat Carthāgo. Carthaginienses in Sicilia et in Hispania florentissĭmas et potentissĭmas colonias habēbant. Inter colonias Graecōrum et Carthaginiensium acerrĭma erant proelia.

 

De Croeso et Solōne

Croesus in Asiae urbe habitābat, cui nomen erat Sardes. Hic rex, cuius divitiae erant ingentes, magnam potentiam habēbat. Aliquando Solon Atheniensis, quem Graeci sapientissimum hominum nominābant, ad Croesum venit. Rex omnes divitias ei monstrāvit et eum interrogāvit: «Quis felicissimus omnium hominum est?» Ille: «Tellus Atheniensis, - inquit, - mea sententia felicissimus fuit, nam ei boni et probi liberi erant, et pro patria pugnans vita discessit». Tum Croesus: «Cur non me, sed Tellum quendam felicissimum putas?» Et Solon: «Omnia humāna, - inquit, - cadūca sunt et semper mutantur. Quid incertius est quam opes et divitiae? Nemo ante mortem a me beātus nominabitur». Haec verba Solōnis Croeso non placuērunt, et rex sapientiam illīus parvi aestimāvit. Sed paulo post ipse de felicitāte sua dubitāvit.

 

Крылатыя выразы 

Corvo quoque rarior albo.	Нават радзей, чым белая варона.
Persōna gratissima.	Вельмі жаданая асоба.
Verba foliis leviōra cadūcis.	Словы лягчэйшыя, чым апалае лісце.
Mens divinior.	Дух, які датычыцца да боскага.
Miserrimam servitūtem pacem appellant.	Няшчаснае рабства называюць мірам.
Nihil homine est miserius aut superbius.	Нішто не ёсць больш нікчэмным і больш прыстойным, чым чалавек.