§ 111. ДАДАНЫЯ ДАПАЎНЯЛЬНЫЯ СКАЗЫ З UT (NE) OBIECTĪVUM

 

Даданыя дапаўняльныя сказы ўводзяцца злучнікамі ut, ne (obiectīvum) - каб, каб не. Coniunctīvus praesentis i imperfecti ўжываюцца так, як і ў даданых сказах з ut fināle:

• пасля дзеясловаў са значэннем «старацца», «патрабаваць» (verba curandi et postulandi): oro, rogo, peto, moveo, adduco, facio, efficio, permitto, caveo, labōro і пад. Напрыклад: Faciam ne quid ignōres. - Я буду рабіць, каб ты гэтага не ведаў;
• пасля дзеясловаў са значэннем «баяцца» (verba timendi): timeo, metuo, vereor, sollicitus sum, periculum est. Напрыклад: Romāni timēbant, ut Galli iterum Romam venīrent. - Рымляне баяліся, каб галы зноў не прыйшлі ў Рым;
• пасля дзеясловаў, што абазначаюць «перашкаджаць» (verba impediendi): impedio, prohibeo, retineo, obsto, resisto, repugno. Напрыклад: Id casus quidam impedīvit, ne facerem. - Нейкі выпадак перашкодзіў мне гэта зрабіць.

 

Практыкаванні

1. Праспрагаць дзеясловы ў imperfectumconiunctīviactīvi: postulo, 1; disco, ere, didici; studeo, ēre, ui; servio, 4; spiro, 1; sto, stare, steti, statum; dico, ere, dixi, dictum; suadeo, ēre, suāsi, suāsum.

 

2. Вызначыць дзеяслоўныя формы, назваць асноўныя формы дзеясловаў: sequerer, hortarēmur, morerēris, loquerentur, partiremini, vererētur, utantur, queramini, nascātur, hortemini, oriāris, loquar, reāmur, nitātur, utar, patiamini.

 

3. Перакласці:

а) з лацінскай мовы: 1. Edimus, ut vivāmus, non vivimus, ut edāmus. 2. Pyrrhus, rex Epirotārum, ut auxilium Tarentīnis ferret, in Italiam venit. 3. Gallīna avesque reliquae pullos pennis fovent, ne frigore laedantur. 4. Caesar milites equitesque in expeditiōnem misit, ut eos, qui fugerant, persequerentur. 5. Darēus, rex Persārum, ut Graecos punīret, classem quingentārum navium comparāvit. 6. Athenienses aliaeque civitātes Graeciae saepe legātos misērunt, ut oraculum Apollinis Delphici consulerent. 7. Caesar Labiēnum cum duābus cohortibus et iis ducibus, qui iter cognoverant, praemīsit, ut summum iugum montis ascenderent. 8. Athenienses et Lacedaemonii foedus fecērunt, ut inter se contra Persas, qui in Graeciam irruperant, adiuvārent. 9. Milites aciem suam carris circumdedērunt, ne qua spes in fuga relinquerentur. 10. Consul edixit, ne milites ordines suos relinquerent. 11. Cavendum est, ne maior poena, quam culpa sit. 12. Romāni Carthaginem nuntios misērunt, ut mandārent Hannibali, ne bellum contra socios populi Romāni gereret. 13. Maiōres nostri non uti liberi essent, sed etiam ut aliis imperārent, arma capiēbant; at tu arma abicienda censes, ut serviāmus? 14. Athenienses, ut patriam conservārent, cum Persis pugnavērunt. 15. Postquam Romāni Carthaginem expugnavērunt, multi Carthaginienses, ne vivi in manus hostium venīrent, in ignem se praecipitavērunt. 16. Te admoneo, ut cotidie aliquid legas. 17. Natūra impellit nos, ut iucunda appetāmus, fugiāmus contraria. 18. Magnopere te hortor, mi Cicero, ut hos de philosophia libros studiōse legas. 19. Vercingetorix a Gallis impetrāvit, ut castra munīrent. 20. Caesar Helvetios persecūtus est, ne ad mare pervenīrent neve provincias Romānas nocērent. 21. Romāni legātos ad Prusiam regem misērunt, ut Hannibalem aut vi aut dolo caperent. 22. Magistrātus vidēre debent, ne homines scelerāti rei publicae perniciem parent. 23. Unum habēmus os, duas autem aures, ut plus audiāmus, minus dicāmus. 24. Multi alios laudant, ut ipsi ab iis laudentur. 25. Legum ministri sunt magistrātus, legum interpretes iudices, legum denique idcirco omnes servi sumus, ut liberi esse possimus. 26. Illud quidem minime verendum est, ne labōrem studiōrum pueri difficilius tolerent: neque enim ulla aetas minus fatigātur. 27. Efficiam, ut intellegātis nihil esse homini tam timendum, quam invidiam.

б) на лацінскую мову: 1. Я прыйшоў, каб цябе спытаць. 2. Усе грамадзяне жадаюць, каб быў мір. 3. Ён прасіў, каб ты прыйшоў. 4. Галы паслалі да Цэзара паслоў, каб патрабаваць міру. 5. Усе грамадзяне баяліся, каб горад не заваяваўся ворагамі. 6. Ганібал прыняў труцізну, каб жывым не трапіць (не прыйшоў жывы) у распараджэнне рымлян. 7. Цэзар патрэбаваў, каб Арыявіст не пачынаў вайну з эдуямі (не ўносіў эдуям вайну). 8. Я баюся, каб мне не давялося апынуцца (=каб мне не было неабходна прабываць) у турме. 9. Урачу неабходна клапаціцца, каб людзі не хварэлі. 10. Сябар патрабаваў ад мяне ў пісьме (праз пісьмо), каб я яму выбачыў.

 

De Euclīde

Euclīdes Megarensis saepissime Athēnas visitāvit, ut Socratis sermonibus interesset. Athenienses autem magno odio in Megarenses flagrābant et edixērunt, ne quis civis Megarensis Athēnas visitāret. «Vir Megarensis, qui urbem nostram venerit, graviter puniētur». Euclīdes autem poena gravi non terrebātur, sed, ut philosophum visitāre posset, longa veste muliebri indūtus et capite velāto Athēnas properābat. Ibi cum Socrate disputābat. Deinde, sub lucem, eādem veste muliebri tectus, ne cognoscerētur, Megaram domum properābat.

 

De Themistocle

Athenienses fama de adventu exercitus Persārum permōti misērunt Delphos, ut Apollinis oraculum consulerent. Consulentibus Pythia respondit, ut Athenienses moenibus ligneis se munīrent. Themistocles, Atheniensium dux celeberrimus, civibus persuāsit consilium esse Apollinis, ut Athenienses naves conscenderent omniaque sua secum asportārent. Athenienses Themistocli paruērunt atque omnia sua, quae movēri poterant, partim Salamīna, partim Troezēna deportavērunt. Classis commūnis Graeciae primum apud Artemisium cum classiariis Xerxis conflixit. Hinc pari proelio discessērunt. Themistocles tamen timēbat, ne Persae navibus Graecos circumdarent. Itaque Athenienses ab Artemisio discessērunt et apud Salamīna classem suam constituērunt.

 

De maligna crudelitāte Darēi

Darēus, rex Persārum, qui exercitum in Eurōpam traiicere constituerat, ut Scythis bellum inferret, a Persa nobili, cui quattuor filii erant, rogātus est, ut unus ex filiis domi relinquerētur. Cui rex: «Quoniam, - inquit, - a me petivisti, ut unum ex filiis tibi relinquerem, omnes domi relinquam». Quae cum dixit, crudeliter imperāvit, ut quattuor illīus filii occiderentur.

Ita omnes filii domi mansērunt.

 

Крылатыя выразы 

Do ut des.	Даю, каб і ты даў.
Orandum est, ut sit mens sana in corpore sano.	Трэба маліцца, каб у здаровым целе быў здаровы дух.
Esse oportet ut vivas, non vivere ut edas.	Неабходна есці, каб жыць, а не жыць, каб есці.