§ 93. VERBA SEMIDEPONENTIA

(ПАЎАДКЛАДНЫЯ ДЗЕЯСЛОВЫ)

 

У лацінскай мове ёсць некалькі дзеясловаў, якія ўтвараюць ад асновы інфекта актыўныя формы, а ад асновы перфекта - пасіўныя або наадварот. Напрыклад:

 

audeo, audēre, ausus sum	- надумваць, адважвацца
gaudeo, gaudēre, gavīsus sum	- радавацца
soleo, solēre, solitus sum	- мець звычай
confīdo, confidere, confīsus sum	- давяраць
diffīdo, diffidere, diffīsus sum	- не давяраць
revertor, reverti, reverti	- варочацца, вяртацца
devertor, deverti, deverti	- заехаць, завярнуць
praevertor, praeverti, praeverti	- папярэджваць

 

Тры апошнія дзеясловы маюць таксама participium perfecti passīvi з актыўным значэннем: reversus, deversus, praeversus.

 

Практыкаванні

1. Вызначыць час, лад, стан і асобу дзеясловаў: defensa est, duxerat, fuērunt, fefelli, gaudēbant, utar, vicerint, cognoscitur, partiuntur, veritae erunt, audebamini, confīdes, reverterant, soliti eritis, solebimus, usae sumus, floruit.

 

2. Праспрагаць дзеясловы ва ўсіх часах сістэмы інфекта і перфекта; утварыць imperatīvus: gaudeo, orior, vereor, audeo, confido, hortor, irascor, soleo, pello, doleo.

 

3. Утварыць ад дзеясловаў infinitīvusiparticipia, перакласці іх:utor, arbitror, polliceor, labor, miror, queror, orior, patior, sequor, morior, metior, nascor.

 

4. Перакласці:

а) з лацінскай мовы: 1. Virtūtem clarōrum virōrum non solum admirāri, sed etiam imitāri debēmus. 2. Dulce et decōrum est pro patria mori. 3. Qua nocte Alexander natus est, eādem templum Diānae Ephesiae deflagrāvit. 4. Philippus, rex Macedonum, valde gavīsus est Graecōrum discordiā. 5. Egredere ex Urbe, Catilīna, libera rem publicam metu, in exsilium proficiscere. 6. Belgae ab extrēmis finibus Galliae oriuntur. 7. Qui iure utitur, nemini facit iniuriam. 8. Hic mortui vivunt et muti loquuntur. 9. Populus Romānus partim suo proprio, partim commūni omnium hominum iure utebātur. 10. Legāti, qui missi in Macedoniam erant, iam revertērunt Romam. 11. Concordiā parvae res crescunt, discordiā maximae dilabuntur. 12. Homo totiens moritur, quotiens amittit suos. 13. Qui malis moribus utitur, ipse sibi viam infelīcem facit. 14. Lacedaemonii legātis Atheniensium contra Persas pugnāre polliciti sunt. 15. Pecunia est ancilla, si scis uti, si nescis - domina. 16. Catilīna aut lege aut vi consulātum petere audēbat. 17. Medicamentōrum actiōnem viri docti in animalibus primo experiuntur. 18. Est proprium stultitiae aliōrum vitia cernere, oblivisci suōrum. 19. Galli, silentio ex castris egressi, ad campestres munitiōnes accēdunt. 20. Caesar itinere terrestri profectus est in Syriam. 21. Galli, qui in Italiam transmigrāre conāti erant, a Romānis propulsāti sunt. 22. Inbello populi multa mala patiuntur, immo vero multi moriuntur. 23. Oedipus cum laetitia a plebe acceptus est, postquam Sphingis, ad portas Thebārum sedentis, hoc aenigma solvit: «Quid est? Mane quattuor, die duōbus, vesperi tribus pedibus ingreditur?». Responsum tale est: «Homo: infans, dum ingreditur, pedibus et manibus utitur, vir - pedibus, senex baculo nititur». 24. Sermōne eo debēmus uti, qui innātus est nobis. 25. Cum clara dies stellas fugaverat, Aenēas socios suos advocāvit et sua consilia his fatur. 26. Naves eōdem, unde erant profecti, revertuntur. 27. Quousque tandem abutēre, Catilīna, patientia nostra? 28. Cato pessimos civium mores vituperāre solitus est. 29. Nemo tam pauper moritur quam natus est. 30. Caesar unum pagum Helvetiōrum ultus est, quod Helvetii prioribus temporibus consulem Romānum aggressi interfecerant. 31. Malus miles est, qui imperatōrem gemens sequitur. 32. Agesilāus neque pictam, neque fictam imaginem suam passus est. 33. Homo sapiens loquētur et tacēbit recto tempore.

б) на лацінскую мову: 1. Праца (plur.) слаўных паэтаў не памірае. 2. Ніхто не нараджаецца без заганаў. 3. Цэзар нарадзіўся ў 100 годзе да н.э. 4. Надзея цешыць людзей. 5. Слава ідзе следам за мужнасцю быццам цень. 6. Скіфы карміліся пераважна малаком і мёдам. 7. Скіфы палявалі па гарах і лясах.

 

DeTyriōrumorigĭne

Tyriōrum gens orta est a Phoenicĭbus, qui, terrae motu vexāti, reliquērunt patriae solum et incoluērunt primo Assyrium stagnum, mox litus mari proxĭmum. Ibi condidērunt urbem, quam a piscium ubertāte Sidōna appellavērunt: nam piscem Phoenīces «sidon» vocant. Post multos deinde annos, a rege Ascaloniōrum expugnāti, navĭbus appulsi, Tyrum urbem ante annum Troiānae cladis condidērunt. Ibi Persārum bellis diu variēque fatigāti, victōres quidem fuēre; sed a servis suis, multitudĭne abundantĭbus, supplicia maxĭma perpessi sunt. Qui postquam conspiratiōnem fecērunt, omnem liberum popŭlum cum domĭnis interficiunt et civitāte potiuntur.

 

Крылатыя выразы 

Non progredi est regredi.	Не ісці ўперад значыць ісці назад.
Male parta male dilabuntur.	Дрэнна здабытае дрэнна растраціцца.
Aut vincere, aut mori.	Або перамагчы, або памерці.
Audentes fortūna adiuvat.	Тым, хто адважваецца, лёс дапамагае.