§ 79. НЯПОЎНАЕ ЎТВАРЭННЕ СТУПЕНЕЙ

ПАРАЎНАННЯ ПРЫМЕТНІКАЎ

 

Прыметнікі senex, is - стары і iuvenis, e - малады ўтвараюць толькі вышэйшую ступень на -ior: senior, ōris - старэйшы (senior, ōris m - пажылы чалавек), iuvenior, ōris i iunior, ōris - маладзейшы.

Некаторыя прыметнікі не маюць звычайнай ступені, а ўжываюцца толькі ў вышэйшай і найвышэйшай ступенях параўнання[1]. Напрыклад: 

 

gr. comparatīvus	gr. superlatīvus	praepositio
citerior, ius	–	citra (Acc.)
бліжэйшы, той, што знаходзіцца па гэты бок		па гэты бок
anterior, ius	–	ante (Acc.)
пярэдні		перад
interior, ius	intimus, a, um	intra (Acc.)
унутраны	найглыбейшы	унутры
ulterior, ius	ultimus, a, um	ultra (Acc.)
далейшы, той, што знаходзіцца па другі бок	самы далёкі, апошні	па той бок
propior, propius	proximus, a, um	prope (Acc.)
бліжэйшы	найбліжэйшы	блізка
prior, prius	primus, a, um	prae (Abl.)
першы (з двух)	першы (з многіх)	перад
deterior, ius	deterrimus, a, um	–
горшы	найгоршы
ocior, ocius	ocissimus, a, um	–
хутчэйшы	найхутчэйшы

 

Некаторыя прыметнікі вельмі рэдка ўжываюцца ў звычайнай ступені. Напрыклад: 

 

gr. positīvus	gr. comparatīvus	gr. superlatīvus
inferus, a, um	inferior, ius	infimus (imus), a, um
ніжні	ніжэйшы	найніжэйшы
exter (exterus), a, um	exterior, ius	extrēmus (extimus), a, um
вонкавы	вонкавы	крайні, апошні
posterus, a, um	posterior, ius	postrēmus (postumus), a, m
наступны	далейшы	апошні
superus (super), a, um	superior, ius	suprēmus (summus), a, um
верхні	вышэйшы	найвышэйшы

 

Названыя прыметнікі ў форме звычайнай ступені Nom. plur. маюць асаблівыя значэнні: 

 

inferi, ōrum m	- жыхары апраметнай, мёртвыя
exteri, ōrum m	- чужаземцы
posteri, ōrum m	- нашчадкі
superi, ōrum m	- нябесныя багі, жывыя (людзі)

 

Практыкаванні

1. Утварыць ступені параўнання ад прыметнікаў:strenuus, a, um; malus, a,um; ater, atra, atrum; stultus, a, um; magnus, a, um; humilis, e; spurius, a, um; nescius, a, um; maledicus, a, um; nobilis, e; multus, a, um; sacer, cra, crum; benevolus, a, um; dubius, a, um; longus, a, um; vetus, eris; magnificus, a, um; parvus, a, um; saucius, a, um; miser, era, erum; bonus, a, um.

 

2. Праскланяць і перакласці словазлучэнні: filius maior; mater felicissima; mare altissimum; civis probior; ius melius; sonitus iucundior; gelu severissimum; res turpissima; homo sapientior; vir benevolentissimus; poēta nobilissimus.

 

3. Перакласці:

а) з лацінскай мовы:1. Discipulis exempla magis idonea sunt quam praecepta maxime perspicua. 2. Nihil est magis dubium quam hora mortis. 3. Honesta fama melior est quam pecunia. 4. Nihil usquam Diānae Ephesiae templo magnificentius erat. 5. Pauperes sunt magnificentiōres quam divites. 6. Homines divitissimi non semper sunt magnificentissimi. 7. Bona valetūdo multo melior est quam maximae divitiae. 8. Turpis vita peior est quam honesta mors. 9. Tarquinius Superbus pessimus et crudelissimus erat. 10. Maior est vis animi quam corporis. 11. Posteriōres cogitatiōnes sapientiōres solent esse prioribus. 12. Traiānus pariter summis et infimis carus est. 13. Quo plures hostes sunt, eo maior gloria nostra, eo splendidior victoria. 14. Gloria Themistoclis non minor erat in pace, quam in bello. 15. Lentulus, Cicerōnis gener, humillimā erat figūrā et maxime exiguo corpore. Longissimo gladio aliquando cinctus in foro ambulābat. «Quis, - inquit Cicero, - generum meum ad gladium alligāvit?» 16. Alexander Magnus cum exercitu suo in itinere per plures dies sitiēbat. 17. Usus optimus magister est rerum humanārum. 18. Sol multo maior, luna multo minor est, quam terra. 19. Fulmen prius ad oculos nostros pervenit, quam tonitrus ad aures; lux enim maiōre cum celeritāte currit, quam sonus. 20. Apud omnes fere gentes maiōres natu a minoribus coluntur. 21. In pugna apud Salamīnem non solum plures erant Persae quam Graeci, sed Graeci ibi etiam multo minōrem numerum navium longārum habēbant quam Persae. 22. Opes, honōres, genus neque feliciōrem faciunt, neque meliōrem. 23. Nuntiis litterisque Allobrogum commōtus, Caesar duas legiōnes in citeriōre Gallia novas conscripsit; cum his legionibus legātus Quintus Pedius in ulteriōrem Galliam missus est. 24. Extremum oppidum Allobrogum est proximumque Helvetiōrum finibus Genava. 25. Cupiditatibus imperāre maximum imperium est, servīre - gravissima servitus. 26. Plurima oracula Apollinis sacra erant, e quibus celeberrimum erat oraculum Delphicum. 27. Aliēna vitia melius vident homines, quam sua. 28. Graeci in Sicilia Italiāque plurimos portus et meliōres agros occupavērunt. 29. Italia inferior a Romānis magna Graecia appellabātur, quod Graeci prioribus temporibus plurimas colonias ibi condiderant. 30. Apud Germānos de minoribus rebus principes soli consultābant, de maioribus omnes.

б) на лацінскую мову: 1. Рым лічыцца старэйшым горадам Італіі. 2. Ксантыпа, жонка Сакрата, была вельмі зламоўная. 3. Горныя і лясныя месцы для засады самыя зручныя. 4. Вельмі старыя віны не заўсёды самыя прыемныя. 5. Свабода, законы і мір – самыя лепшыя даброты. 6. Жывы сабака лепш за мёртвага льва. 7. Ліслівасць – горшае з ліх. 8. Найлепшыя са смяротных жадаюць самага высокага. 9. Нічога няма лепшага для чалавека, чым мудрасць.

 

DeMiltiade, Themistocle, Aristīde

Nihil peius et turpius est, quam animus ingrātus. Sed multi Athenienses probissimi pessimum et miserrimum fatum habuērunt. Cives ingrāti Miltiadem proditiōnis accusavērunt, et Miltiades in vinculis vitam efflāvit. Themistocles, qui maximus et prudentissimus vir erat, ex urbe Athēnis relegātus ad inimīcos suos migrāvit et regi Persārum paruit. Etiam Aristīdem, iustissimum et probissimum omnium Atheniensium, cives ingrāti accusavērunt et relegavērunt. Brevi tempore autem virum optimum revocavērunt.

Nomina Miltiadis, Themistoclis, Aristīdis notiōra et clariōra sunt, quam nomina multōrum regum et principium.

 

Gentes Italiae

Italiam superiōrem incolēbant Galli. Partem Italiae, quae cis Alpes sita est, Romāni Galliam Citeriōrem vel Cisalpīnam appellābant. Maior erat Gallia, quae Ulterior vel Transalpīna appellabātur, quod trans Alpes sita est.

Romanōrum finitĭmi erant Etrusci, qui priorĭbus temporĭbus ex Asia in Italiam venērunt. Interiōres partes Italiae incolēbant Sabīni, Aequi aliaeque natiōnes, quibuscum Romāni diuturna bella gessērunt. Difficillĭmum fuit cum Samnitĭbus, qui Romānis simillĭmi erant virtūte, foedus facere. Pleraeque gentes Italiae mediae et interiōris Romānis parēbant. Italiam inferiōrem Romāni Magnam Graeciam appellābant, quod Graeci ibi plurĭmas colonias constituerant, e quibus Romae proxĭmae erant Cumae et Neapŏlis.

 

Крылатыя выразы 

Honōres mutant mores, sed raro in meliōres.	Ушанаванні зменьваюць норавы, але рэдка ў лепшыя.
Ultima ratio.	Апошні доказ.
Salus populi suprēma lex.	Дабрабыт народа – вышэйшы закон.
Imperāre sibi maximum imperium est.	Загадваць сабе – найбольшая ўлада.
De minimis non curat praetor.	Прэтар не займаецца дробязямі.
A priōri.	З папярэдняга.
A posteriōri.	З наступнага.
Ad meliōra tempora.	Да лепшых часоў.