§ 114. VERBA ANOMALA
(НЯПРАВІЛЬНЫЯ ДЗЕЯСЛОВЫ)
У лацінскай мове ёсць шэраг дзеясловаў, якія нельга аднесці ні да аднаго з чатырох спражэнняў. Большасць з іх утварае формы ад асновы інфекта без тэматычных (злучальных) галосных. Такі спосаб утварэння форм называецца атэматычным.
fero, ferre, tuli, latum - несці
|
|
|
Praesens |
|||
|
|
|
indicatīvi |
coniunctīvi |
||
|
|
|
actīvi |
passīvi |
actīvi |
passīvi |
|
sing. |
1 |
fer-o |
fer-or |
fer-a-m |
fer-a-r |
|
|
2 |
fer-s |
fer-ris |
fer-a-s |
fer-ā-ris |
|
|
3 |
fer-t |
fer-tur |
fer-a-t |
fer-ā-tur |
|
plur. |
1 |
fer-ĭ-mus |
fer-ĭ-mur |
fer-ā-mus |
fer-ā-mur |
|
|
2 |
fer-tis |
fer-i-mĭni |
fer-ā-tis |
fer-a-mĭni |
|
|
3 |
fer-u-nt |
fer-u-ntur |
fer-a-nt |
fer-a-ntur |
|
|
|
Imperfectum |
|||
|
|
|
indicatīvi |
coniunctīvi |
||
|
|
|
actīvi |
passīvi |
actīvi |
passīvi |
|
sing. |
1 |
fer-ēba-m |
fer-ēba-r |
fer-re-m |
fer-re-r |
|
|
2 |
fer-ēba-s |
fer-ebā-ris |
fer-re-s |
fer-rē-ris |
|
|
3 |
fer-ēba-t |
fer-ebā-tur |
fer-re-t |
fer-rē-tur |
|
plur. |
1 |
fer-ebā-mus |
fer-ebā-mur |
fer-rē-mus |
fer-rē-mur |
|
2 |
fer-ebā-tis |
fer-eba-mĭni |
fer-rē-tis |
fer-re-mĭni |
|
|
3 |
fer-ēba-nt | fer-eba-ntur | fer-re-nt | fer-re-ntur | |
|
|
Futūrum I indicatīvi |
||||||||||
|
|
actīvi |
passīvi |
|||||||||
|
sing. |
fer-a-m |
fer-a-r |
|||||||||
|
|
fer-e-s |
fer-ē-ris |
|||||||||
|
|
fer-e-t |
fer-ē-tur |
|||||||||
|
plur. |
fer-ē-mus |
fer-ē-mur |
|||||||||
|
|
fer-ē-tis |
fer-e-mĭni |
|||||||||
|
|
fer-e-nt |
fer-e-ntur |
|||||||||
| Infinitīvus praesentis | actīvi: | fer-re |
| passīvi: | fer-ri | |
| Participium praesentis actīvi: | fer-ens, entis | |
| Gerundium: | fer-end-i | |
| Gerundīvum: | fer-end-us, a, um | |
| Imperatīvus praesentis | ||||||||
| actīvi | passīvi | |||||||
| sing. | 2 | fer | fer-re | |||||
| plur. | 2 | fer-te | fer-i-mĭni | |||||
| Imperatīvus futūri | ||||||||
| actīvi | passīvi | |||||||
| sing. | 2 | fer-to | plur. | fer-tōte | sing. | fer-tor | plur. | |
| 3 | fer-to | fer-u-nto | fer-tor | fer-u-ntor | ||||
|
Perfectum |
|||||||||||||||
|
|
indicatīvi |
coniunctīvi |
|||||||||||||
|
|
actīvi |
passīvi |
actīvi |
passīvi |
|||||||||||
|
sing. |
tul-і |
latus, a, um sum |
tul-ĕri-m |
latus, a, um sim |
|||||||||||
|
|
tul-isti |
latus, a, um es |
tul-ĕri-s |
latus, a, um sis |
|||||||||||
|
|
tul-it |
latus, a, um est |
tul-ĕri-t |
latus, a, um sit |
|||||||||||
|
plur. |
tul-ĭmus |
lati, ae, a sumus |
tul-erĭ-mus |
lati, ae, a simus |
|||||||||||
|
|
tul-istis |
lati, ae, a estis |
tul-erĭ-tis |
lati, ae, a sitis |
|||||||||||
|
|
tul-ērunt |
lati, ae, a sunt |
tul-ĕri-nt |
lati, ae, a sint |
|||||||||||
|
Infinitīvus perfecti actīvi: |
tulisse |
||||||||||||||
|
Infinitīvus perfecti passīvi: |
latus, a, um esse |
||||||||||||||
|
Participium perfecti passīvi: |
latus, a, um |
||||||||||||||
|
Plusquamperfectum |
||||||||
|
|
indicatīvi |
coniunctīvi |
||||||
|
|
actīvi |
passīvi |
actīvi |
passīvi |
||||
|
sing. |
tul-ĕra-m |
latus, a, um eram |
tul-isse-m |
latus, a, um essem |
||||
|
|
tul-ĕra-s |
latus, a, um eras |
tul-isse-s |
latus, a, um esses |
||||
|
|
tul-ĕra-t |
latus, a, um erat |
tul-isse-t |
latus, a, um esset |
||||
|
|
|
|
|
|
||||
|
plur. |
tul-erā-mus |
lati, ae, a erāmus |
tul-issē-mus |
lati, ae, a essēmus |
||||
|
|
tul-erā-tis |
lati, ae, a erātis |
tul-issē-tis |
lati, ae, a essētis |
||||
|
|
tul-ĕra-nt |
lati, ae, a erant |
tul-isse-nt |
lati, ae, a essent |
||||
|
Futūrum II indicatīvi |
||||||||
|
|
|
actīvi |
passīvi |
|||||
|
sing. |
1 |
tul-ĕr-o |
latus, a, um ero |
|||||
|
|
2 |
tul-ĕri-s |
latus, a, um eris |
|||||
|
|
3 |
tul-ĕri-t |
latus, a, um erit |
|||||
|
plur. |
1 |
tul-erĭ-mus |
lati, ae, a erĭmus |
|||||
|
|
2 |
tul-erĭ-tis |
lati, ae, a erĭtis |
|||||
|
|
3 |
tul-ĕri-nt |
lati, ae, a erunt |
|||||
|
Infinitīvus futūri actīvi: |
latūrus, a, um esse |
|||||||
|
Infinitīvus futūri passīvi: |
latum iri |
|||||||
|
Participium futūri actīvi: |
latūrus, a, um |
|||||||
fio, fieri, factus sum – бываць, здарацца, рабіцца
Fio, fieri, factus sum з’яўляецца пасівам да дзеяслова facio, facere, feci, factum і пры гэтым таксама мае значэнне рабіцца, станавіцца.
| Indicatīvus | |||||||
| рraes. | imperf. | fut. I | perf. | plusquamperf. | fut. II | ||
| sing. | 1 | fio | fiēbam | fiam | factus, a, um sum | factus, a, um eram | factus, a, um ero |
| 2 | fis | fiēbas | fies | factus, a, um es | factus, a, um eras | factus, a, um eris | |
| 3 | fit | fiēbat | fiet | factus, a, um est | factus, a, um erat | factus, a, um erit | |
| plur. | 1 | fimus | fiebāmus | fiēmus | facti, ae, a sumus | facti, ae, a erāmus | facti, ae, a erĭmus |
| 2 | fitis | fiebātis | fiētis | facti, ae, a estis | facti, ae, a erātis | facti, ae, a erĭtis | |
| 3 | fiunt | fiēbant | fient | facti, ae, a sunt |
facti, ae, a erant |
facti, ae, a erunt | |
|
Imperatīvus: |
|
fi, fite |
||||||
|
Infinitīvus |
praesentis: |
fieri |
||||||
|
|
perfecti: |
factus, a, um esse |
||||||
|
|
futūri: |
factum iri |
||||||
|
Participium |
perfecti: |
factus, a, um |
||||||
|
Gerundivum: |
faciendus, a, um |
|||||||
|
Coniunctīvus |
|||||
|
|
|
praes. |
imperf. |
perf. |
plusquamperf. |
|
sing. |
1 |
fiam |
fierem |
factus, a, um sim |
factus, a, um essem |
|
|
2 |
fias |
fieres |
factus, a, um sis |
factus, a, um esses |
|
|
3 |
fiat |
fieret |
factus, a, um sit |
factus, a, um esset |
|
plur. |
1 |
fiāmus |
fierēmus |
facti, ae, a simus |
facti, ae, a essēmus |
|
|
2 |
fiātis |
fierētis |
facti, ae, a sitis |
facti, ae, a essētis |
|
|
3 |
fiant |
fierent |
facti, ae, a sint |
facti, ae, a essent |
Дзеясловы, утвораныя ад дзеяслова facio, ere, feci, factum пры дапамозе прэфікса, мяняюць каранёвы галосны (a > i або e) і спрагаюцца ў залежным стане, як дзеясловы III спражэння на -io. Напрыклад: inter-ficio, interfēci, interfectum, interficere - забіваць: interficior, interficeris і г.д.
Дзеясловы ж, утвораныя ад facio, ere, feci, factum шляхам словаскладання, не змяняюць каранёвай галоснай і формы залежнага стану ўтвараюць ад дзеяслова fio, fieri, factus sum. Напрыклад: pate-facio, patefacere, patefēci, patefactum - адкрываць: pate-fīo, pate-fis і г.д.
eo, ire, ii, itum - ісці
Асноўнай асаблівасцю гэтага дзеяслова з’яўляецца чаргаванне ў аснове інфекта галосных е (выступае перад галосным, за выключэннем формы participium praesentis activi) і і (выступае перад зычным).
У часах сістэмы перфекта злучэнне іі захоўваецца пры націску на першым галосным, у іншым выпадку іі > і.
|
Indicatīvus |
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
praes. |
imperf. |
fut. I |
perf. |
plusquamperf. |
fut. II |
|||||||||||||||||||
|
sing. |
1 |
eo |
ibam |
ibo |
ii |
iĕram |
iĕro |
|||||||||||||||||||
|
|
2 |
is |
ibas |
ibis |
isti |
iĕras |
iĕris |
|||||||||||||||||||
|
|
3 |
it |
ibat |
ibit |
iit |
iĕrat |
iĕrit |
|||||||||||||||||||
|
plur. |
1 |
imus |
ibāmus |
ibĭmus |
iĭmus |
ierāmus |
ierĭmus |
|||||||||||||||||||
|
|
2 |
itis |
ibātis |
ibĭtis |
istis |
ierātis |
ierĭtis |
|||||||||||||||||||
|
|
3 |
eunt |
ibant |
ibunt |
iērunt |
iĕrant |
iĕrint |
|||||||||||||||||||
|
Participium |
praesentis: |
iens, euntis |
||||||||||||||||||||||||
|
|
futūri: |
itūrus, a, um |
||||||||||||||||||||||||
|
Coniunctīvus |
||||||||||||||||||||||||||
|
|
praes. imperf. perf. plusquamperf. |
|||||||||||||||||||||||||
|
sing. |
1 |
eam |
irem |
iĕrim |
issem |
|||||||||||||||||||||
|
|
2 |
eas |
ires |
iĕris |
isses |
|||||||||||||||||||||
|
|
3 |
eat |
iret |
iĕrit |
isset |
|||||||||||||||||||||
|
plur. |
1 |
eāmus |
irēmus |
ierĭmus |
issēmus |
|||||||||||||||||||||
|
|
2 |
eātis |
irētis |
ierĭtis |
issētis |
|||||||||||||||||||||
|
|
3 |
eant |
irent |
iĕrint |
issent |
|||||||||||||||||||||
|
Imperatīvus |
||||||||||||||||||||||||||
|
praesens |
futūrum |
|||||||||||||||||||||||||
|
sing. |
2 |
i |
plur. |
2 |
ite |
sing. |
2 |
ito |
plur. |
2 |
itōte |
|||||||||||||||
|
|
|
|
3 |
ito |
|
3 |
eunto |
|||||||||||||||||||
|
Infinitīvus |
praesentis: |
ire |
||||||||||||||||||||||||
|
|
perfecti: |
isse |
||||||||||||||||||||||||
|
|
futūri: |
itūrus, a, um esse |
||||||||||||||||||||||||
|
Gerundium: |
eundi |
|||||||||||||||||||||||||
|
Gerundīvum (n): |
eundum |
|||||||||||||||||||||||||
Passīvum гэтага дзеяслова амаль не сустракаецца. Зрэдку ён ужываецца безасабова ў 3-яй ас. адз. ліку.
|
Indicatīvus |
|||
|
Praesens: |
itur |
Perfectum: |
itum est |
|
Imperfectum: |
ibātur |
Plusquamperf.: |
itum erat |
|
Futurum I: |
ibĭtur |
Futūrum II: |
itum erit |
|
Coniunctīvus |
|||
|
Praesens: |
eātur |
Perfectum: |
itum sit |
|
Imperfectum: |
irētur |
Plusquamperf.: |
itum esset |
edo, esse (eděre), ēdi, ēsum - есці
Дзеяслоў edo, ĕre, ēdi, ēsum спрагаецца ў асноўным на ўзор дзеясловаў III спражэння. Аднак сустракаюцца паралельныя формы, утвораныя атэматычным спосабам: ed-s > es, ed-t > est[1] у выніку пераходу d перад s, t у s. Падобныя формы ёсць у praesens indicatīvi, imperfectum coniunctīvi, imperatīvus, infinitīvus praesentis.
У praesens coniunctīvi выступаюць таксама формы, утвораныя пры дапамозе суфікса -і- (параўнай: sim).
|
|
|
Praesens indicatīvi |
Praesens coniunctīvi |
Imperfectum coniunctīvi |
|
sing. |
1 |
ĕdo |
ĕdam (ĕdīm) |
ĕdĕrem (ēssem) |
|
|
2 |
ĕdĭs (ēs) |
ĕdās (ĕdīs) |
ĕdĕres (ēssēs) |
|
|
3 |
ĕdĭt (ēst) |
ĕdat (ĕdīt) |
ĕdĕret (ēsset) |
|
plur. |
1 |
ĕdĭmus |
ĕdāmus (ĕdīmus) |
ĕdĕrēmus (ēssēmus) |
|
|
2 |
ĕdĭtis (estis) |
ĕdātis (ĕdītis) |
ĕdĕrētis (ēssētis) |
|
|
3 |
ĕdunt |
ĕdant (ĕdīnt) |
ĕdĕrent (ēssent) |
|
Infinitīvus praesentis: |
ĕdĕre (ēsse) |
|
Imperatīvus praesentis: |
ĕdĕ (ēs), edĭte (ēste) |
|
Imperatīvus futūri: |
edĭto (estō), edĭto (ēsto), editōte (ēstōte), edunto |
|
Praesens indicatīvi passīvi: |
ēstur |
|
Imperfectum coniunctīvi passīvi: |
ēssētur[2] |
Усе астанія формы ўтвараюцца па правіле III спражэння.
Практыкаванні
1. Праспрагаць дзеясловы ва ўсіх часах абвеснага ладу:
confero, conferre, contuli, collātum;
infero, inferre, intuli, illātum;
effero, efferre, extuli, elātum.
2. Праспрагацьдзеясловываўсіхчасахумоўнагаладу:
abeo, abīre, abii, abĭtum;
pereo, perīre, perii, peritum;
redeo, redīre, redii, reditum;
transeo, transīre, transii, transitum.
3. Перакласці:
а) з лацінскай мовы: 1. Esto, quod parentes tibi appōnunt. 2. Vos este, quod adest; aliqui edunto, quod supererit. 3. Fer, quod ferre potes. Ferte omnes opes misĕris civibus. 4. I, bone, quo virtus tua te vocat, ī pede fausto. 5. Apud veteres Romānos ex agricolis fiēbant consules. 6. Omnia mutantur, nihil interit. 7. Caesar, postquam flumen Rubicōnem transierat, dixit: «Alea iacta est». 8. Tardissime is, amīce; celerius ibo. 9. Vere ineunte aves, quae autumno abiērunt, ad nos redeunt. 10. Omnia tibi fortūna abstulit, sed spem relīquit. 11. Apud Germānos dotem non uxor marīto, sed marītus uxōri offert. 12. Hoc est dictum notum: «Fer patienter onus, fac sapienter opus». Opus enim, quod aequo animo fertur, levius fit. 13. In illo libro, qui «Corpus iuris civīlis» inscribitur, legimus haec: «Servi aut nascuntur aut fiunt. Nascuntur ex ancillis nostris; fiunt aut iure gentium, id est ex captivitāte, aut iure civīli». 14. Post Hasdrubalis mortem exercitus Carthaginiensium, qui in Hispania erat, summum imperium ad Hannibalem distulit; is antea equitatui praeerat. 15. Pyrrhus, cum Argos oppidum oppugnāret in Peloponēso, lapide ictus interiit. 16. Maxime curandum est, ut eos, quibuscum sermōnem conferēmus, et verēri et diligere videāmur (Cic.) 17. Factum abiit, monumentum manet. 18. Qui visūri domos, parentes, coniuges, liberos estis, ite mecum. 19. Postquam aurum abstulimus, in navem concendimus. 20. Lacedaemonii, postquam audivērunt, muros (ab Atheniensibus) instrui, legātos Athēnos misērunt, qui id fieri vetārent. 21. Homines audīta velocius, quam lecta praetereunt. 22. Cum Suēbi alios Germānos bello premerent et agri cultūrā prohibērent, hi flumen Rhenum transiērunt et in Galliam venērunt. 23. De comitiis, donec rediit Marcellus, silentium fuit. 24. Omne malum nascens opprimitur, inveterātum fit plerumque robustius. 25. Anaxagoras fertur, nuntiāta morte filii, dixisse: «Sciēbam me genuisse mortālem». 26. Duōbus modis aut fraude aut vi fit iniuria. 27. Cicerōni in patriam redeunti maxima multitūdo civium in forum obviam prodiit. 28. Germāni cum armis e castris exiērunt et ad flumen proficiscebantur, plerīque vi fluminis oppressi periērunt. 29. Ubi nunc has res adversas constanter fers, ita postea omnia commoda tibi allāta patienter feres. 30. Anni eunt tamquam aqua profluens. 31. Bibite et este, amīci! Nihil mihi iucundius est. 32. Legāti a Darēo, Persārum rege, Carthaginem venērunt petentes auxilia adversus Graeciam, cui illatūrus bellum Darēus erat. 33. Ubi per exploratōres Caesar certior factus est Helvetios tres iam partes copiārum id flumen traduxisse, quartam fere partem citra flumen Ararim reliquam esse, cum legionibus e castris profectus, ad eam partem pervēnit, quae nondum flumen transierat.
б) на лацінскую мову: 1. Вы ядзіце той самы хлеб, які ядзім мы. 2. Мы не можам змяніць мінулага. 3. Я заўсёды ахвотна хадзіў да школы. 4. Зеўксіс намаляваў хлопчыка, які нясе вінаград. 5. Паэтамі нараджаюцца, аратарамі становяцца. 6. Храбры муж бясстрашна ідзе насустрач небяспецы. 7. Ніхто не стаў бессмяротным. 8. Чутка расце дарогай (=Gerundium ад eo). 9. Без разважлівасці не прымаецца ніякае рашэнне.
Qui gladio ferit, gladio perit
Ad poētam Ennium aliquando Scipio Nasīca, familiāris eius, vēnit. Cui Ennii ancilla dixit dominum non esse domi. Scipio tamen sensit illam domini iussu hoc dixisse et illum intus esse. Biduo post ad Nasīcam vēnit Ennius. Qui cum ad ianuam amīcum quaereret, Nasīca magna voce exclamābat se domi non esse. Tum Ennius: «Quid, ego non cognosco, inquit, vocem tuam?» Huic Nasīca: «Homo es impudens! Ego, cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse: tu mihi non credis ipsi?»
Крылатыя выразы
|
Fiat lux! |
Няхай будзе святло! |
|
Relāta repero. |
Расказваю расказанае (перадаю, што чуў). |
|
Sic transit gloria mundi. |
Так праходзіць слава сусвету. |
|
Quídquid id ést timeó Danaós et dóna feréntes. |
Што б гэта ні было, я баюся данайцаў і тых, якія прыносяць дары. |
|
Sic itur ad astra. |
Так ідуць да зорак. |
|
Fiunt oratōres, nascuntur poētae. |
Аратарамі становяцца, паэтамі нараджаюцца. |
|
Edite, bibite, post mortem nulla voluptas! |
Ешце, піце, пасля смерці няма ніякіх жаданняў! |