§ 103. СІНТАКСІЧНЫ ЗВАРОТ NOMINATĪVUS CUM INFINITĪVO

 

Шмат дзеясловаў, якія ў актыўным стане кіруюць Acc. cum infinitīvo, у пасіўным патрабуюць зварота Nominatīvus cum infinitīvo.

Часцей Nom. cum infinitīvo ставіцца пасля дзеясловаў dicor - гавораць пра мяне, putor, existimor, iudicor - думаюць пра мяне, iubeor - загадваюць мне, vetor - забараняюць мне, videor - здаецца, якія могуць ужывацца ва ўсіх асобах. А таксама пасля дзеясловаў у 3-яй ас. адз. і мн. ліку: traditur, fertur - перадаюць.

Зварот Nom. cum infinitīvo складаецца з назоўніка ў Nom. і дзеяслова ў неазначальнай форме, перакладаецца даданым дапаўняльным сказам.

У звароце Nom. cum infinitīvo ўжываюцца тыя ж неaзначальныя формы, што і ў Acc. cum infinitīvo, а іменная частка састаўнога выказніка стаіць у Nom. Напрыклад:

 

Dicitur exercitus Romāni hostes vincere. Гавораць, што рымскія войскі перамагаюць ворагаў.

Dicitur hostes ab exercitibus Romānis vinci. Гавораць, што ворагі перамагаюцца рымскімі войскамі.

Dicitur exercitus Romāni hostes vicisse. Гавораць, што рымскія войскі перамаглі ворагаў.

Dicitur hostes ab exercitibus Romānis victi esse. Гавораць, што ворагі былі пераможаны рымскімі войскамі.

Dicitur exercitus Romāni hostes victūri esse. Гавораць, што рымскія войскі перамогуць ворагаў.

Dicitur hostes ab exercitibus Romānis victum iri. Гавораць, што ворагі будуць пераможаны рымскімі войскамі.

 

Займеннікі ў звароце Nom. cum infinitīvo, як правіла, прапускаюцца, але пры перакладзе на дзеючую асобу ўказвае асоба кіруючага дзеяслова, а сам кіруючы дзеяслоў перакладаецца безасабова. Напрыклад: 

 

Dicor aegrōtus esse.	Гавораць, што я хворы.
Diceris aegrōtus esse.	Гавораць, што ты хворы.
Dicitur aegrōtus esse.	Гавораць, што ён (яна, яно) хворы.
Dicimur aegrōti esse.	Гавораць, што мы хворыя.
Dicimini aegrōti esse.	Гавораць, што вы хворыя.
Dicuntur aegrōti esse.	Гавораць, што яны хворыя.

 

Пры безасабовых формах, складзеных з participium perfecti passīvi i participium futūri actīvi (у ніякім родзе) і дзеяслова est, ужываецца зварот Acc. cum infinitīvo. Напрыклад: Traditum est Homērum caecum fuisse. - Перадаюць, што Гамер быў сляпы.

Зварот Acc. cum infinitīvo ставіцца, калі да дзеяслова ў залежным стане адносіцца прыслоўе, Dat. або дзеясловы potest, debet: vere dicitur - правільна гавораць, dici potest - можна сказаць, nuntiātur mihi - мне паведамляюць. Напрыклад: Helvetiis nuntiatum est Caesarem appropinquāre. - Гельветам было паведамлена, што Цэзар набліжаецца.

 

Практыкаванні

1. Утварыць усе магчымыя інфінітывы ад дзеясловаў: numero, dico, facio, studeo, finio, floreo, arbitror, cupio, utor, do, sum.

 

2. Уставіць патрэбныя канчаткі, назваць дзейнік звароту: Pyrrhus sperābat se copias Romānas superatūr... esse.

Traditur Aesōpus serv... fuisse.

Scimus Romānos vict... esse.

Dicuntur Romāni vict... esse.

Scio puellam fabulas lectūr... esse.

Videntur puellae fabulas lectūr... esse.

Dicitur fabula a puero narrāt... iri.

Scimus amīcos ad nos ventūr... esse.

Constat Romam a Romulo et Remo condit... esse.

Dicitur Roma a Romulo et Remo condit... esse.

 

3. Перакласці:

а) з лацінскай мовы: 1. Iam antīqui putābant victoriam amāre curam. 2. Caesar dixit se in Britanniam celeriter ventūrum esse. 3. Scimus Cicerōnem oratōrem maximum fuisse. 4. Legimus Graecos Troiam expugnavisse. 5. Romāni tradunt multas urbes a Caesare expugnātas esse. 6. Hannibal sperābat Romam a se victum iri. 7. Necesse est rem publicam ab optimis viris regi. 8. Per exploratōres Caesar cognōvit et montem a suis tenēri, et Helvetios castra movisse. 9. Legāti Helvetiōrum Caesari dixērunt se obsides datūros esse. 10. Nunc tantum vidēmur intellexisse linguam Latīnam nobis utilem esse. 11. Videmini non satis intellegere, quae dixi. 12. Cicero vidētur omnes oratōres eloquentia superavisse. 13. Vos mihi testes estis me verum loqui. 14. Thales, unus e sapientibus Graecōrum, omnia ex aqua orta esse docēbat. 15. Ut magistratibus leges, ita populo praesunt magistrātus, verēque dici potest magistrātum legem esse loquentem, legem autem mutum magistrātum. 16. Recte ac vere vidētur Ovidius dixisse emendandi labōrem maiōrem esse, quam scribendi. 17. Vera sententia apud antīquos erat non modo artem dicendi, sed etiam artem tacendi difficillimam esse. 18. Thales, ille philosophus Milesius, aquam esse initium rerum omnium putābat. 19. In mortāli corpore immortālem animum inesse philosophi Graeci docēbant. 20. Democritus docēbat innumerabiles esse mundos. 21. Comoediam esse dicit Cicero imitatiōnem vitae, speculum consuetudinum, imaginem veritātis. 22. Sub terra censēbant reliquam vitam agi mortuōrum. 23. Lucretius dicit Epicūrum animos hominum maximis erroribus liberavisse. 24. Romulus urbem condidit, quam e suo nomine Romam iussit nomināri. 25. Darēus, rex Persārum, sperābat Graecos facile victum iri. 26. Post pugnam Marathoniam Graeci proclamavērunt patriam esse servātam. 27. Hannibal iurāvit semper se inimīcum Romānis fore. 28. Constat ad salūtem civium inventas leges esse. 29. In suis libris Caesar narrat se bis in Britanniam cum exercitu navigavisse. 30. Dux milites a munitiōne discedere vetuit. 31. Marius se brevi tempore Iugurtham aut vivum aut mortuum in potestātem populi Romāni redactūrum esse pollicitus est. 32. Pyrrhus, rex Epīri, se copias Romānas superatūrum esse sperābat. 33. Qui tacet consentīre vidētur. 34. Iam ante Homērum poētae fuisse putantur. 35. Post itinera longa Ulixes dicitur ad Phaeācum insulam pervenisse. 36. Disciplīna Druidum in Britannia reperta atque inde in Galliam translāta esse existimātur. 37. Pisistratus fidibus praeclāre cecinisse dicitur. 38. Thales primus defectiōnem solis praedixisse fertur. 39. Lycurgi temporibus Homērus fuisse traditur. 40. Consules iubentur scribere exercitum. 41. Multos scriptōres rerum suārum magnus ille Alexander secum habuisse dicitur. 42. Hippocrates et Galēnus medici peritissimi fuisse putabantur. 43. Parum litteris incumbere videmini. 44. Alcibiades rei publicae lumen fore videbātur.

б) на лацінскую мову ў актыўнай і пасіўнай канструкцыях: 1. Я веру, што вы прачытаеце шмат кніг. 2. Мы ведаем, што Троя была заваявана грэкамі. 3. Здаецца, што мы пераможам. 4. Старажытныя пісьменнікі перадаюць, што Рым быў заснаваны Ромулам і Рэмам. 5. Гавораць, што вы былі вопытнымі воінамі. 6. Сакрат гаварыў, што ён нічога не ведае. 7. Каціліна спадзяваўся, што ён будзе абраны консулам.

 

DeParide

Erant nuptiae Thessaliae regis, Pelei, et deae Thetidis. Omnes deos et deas Iuppiter ad epulas convocāvit. Sola Eris, discordiae dea, invitāta non erat. Irāta discordiam excitāre constituit. Itaque pomum aureum inter convīvas iecit, in quo inscriptum erat: «Pulcherrimae».

Iuno et Minerva et Venus pomum sibi vindicant; una quaeque sperat se hoc certamine victūram esse. Iussu Iovis Mercurius tres illas deas duxit in Idam montem, qui ad Troiam erat. Paridi, Priami filio, qui ibi oves pascēbat, iudicium commissum est.

Iuno promīsit se Paridem maximis honoribus ornatūram esse eumque in multis terris regnatūrum esse. Minerva promīsit eum sapientia et omnibus artibus inter omnes homines praestatūrum esse. Venus promīsit se ei Helenam, formosissimam omnium mulierum, in coniugium datūram esse. Paris hoc donum ceteris omnibus anteposuit et Venerem esse pulcherrimam iudicāvit.

Omnibus notum est a Paride Helenam raptam et in urbem Troianōrum abductam esse.

 

De bello cum Pyrrho gesto

Pyrrhus, rex Epirotārum, cum in Italiam belli causā venit, sperābat se non solum Italiam, verum etiam Siciliam et Afrĭcam in potestātem suam redactūrum esse, Romānos autem facĭle victum iri. Sed post pugnam, ad Heraclēam factam, qua etsi Romānos vicit, ipse tamen magnum detrimentum accēpit, exclamavisse dicunt post aliam simĭlem victoriam se sine milĭte in Epīrum reversūrum esse. Talis fuit Pyrrhi victoria.

 

De Themistŏcle

Apud Graecos dicĭtur Themistŏcles Atheniensis incredibĭlis ingenii et mentis fuisse. Memoriam quoque singulārem eum habuisse cives putābant. Omnia enim, quae audiverat et viderat, memoria tenuisse videbātur. Aliquando ad eum peregrīnus quidam accessisse dicĭtur et promisisse se ei artem memoriae esse traditūrum. Themistŏcles: «Oblivisci», - inquit, - «discere malo. Nam memoria teneo etiam eo, quae nolo, oblivisci non possum, quae volo».

 

Крылатыя выразы 

Qui tacet, consentīre vidētur.	Хто маўчыць, здаецца, што пагаджаецца.
Scio me nihil scire.	Я знаю, што я нічога не знаю.
Vincere aut mori.	Перамагчы або памерці.
Homines plus in aliēno negotio vidēre quam in suo.	У чужой справе людзі бачаць больш, чым у сваёй.
Non indignāri, non admirāri, sed intellegere.	Не абурацца, не здзіўляцца, але разумець.
Dulce est socios habuisse malōrum.	Прыемна мець саюзнікаў у няшчасці.